2. Emredici Anlatım - Fiil (Eylem),
Fiilimsi (Eylemsi)
İnceleme
1. Metin
Şeyh Edebali'nin Damadı Osman Gazi'ye Vasiyeti
Ey oğul! Ananı, atanı say! Ey oğul! Üç kişiye acı:
Bereket büyüklerle beraberdir. Cahil arasındaki âlime,
İnancını kaybedersen, zenginken fakir düşene ve
yeşilken çöllere dönersin. hatırlı iken itibarını kaybedene.
Açık sözlü ol! Her sözü üstüne alma! Ey oğul! Unutma ki
Gördüğünü görme! Bildiğini bilme! yüksekte yer tutanlar
Sevildiğin yere sık gidip gelme! aşağıdakiler kadar emniyette değildir.
Haklıysan mücadeleden korkma!
2. Metin
Dilekler
Gürültü ve karmaşanın ortasından sakince geç; sessizlikte ne büyük bir huzur olduğunu hatırlayarak. Mümkün olduğunca ama teslim olmaksızın herkesle iyi geçin. Doğru bildiğini sesini yükseltmeden ama açık seçik dile getir ve diğerlerine de kulak ver; ne kadar pırıltısız görünse de onların da bir hikâyesi var dır. Gürültücü ve saldırgan insanlardan uzak dur çünkü onlar özüne sıkıntı verirler. Eğer kendini başkala rıyla kıyaslayıp durursan ya mutsuz ya kendini beğenmiş olursun çünkü her zaman senden daha iyi ya da daha kötü durumda birileri olacaktır. İlanların kadar gerçekleştirdiklerinden de zevk al. Kariyerine ilgi ni kaybetme; ne kadar basit olursa olsun, zamanın değişen değerlerine karşı gerçek hazinendir. İşinde temkinli ol; dünya sahtekârlıklarla doludur. Fakat bu temkinliliğin, sahip olduğun meziyetleri kullanmana engel olmasın; çok insan yüksek idealleri için çırpınır. Ve hayat her yerde kahramanlıklarla doludur. Ken din ol. Özellikle sevmediğin hâlde seviyormuş gibi davranma. Aşka kırılgan da olma çünkü bütün hayal kırıklıklarına rağmen aşk çimenler gibi yeniden doğar hiç beklemezken. Yılların geçişine saygıyla boyun eğ ve asaletle terk et gençliğin heveslerini. Ruhunu güçlendir beklemediğin anda gelen talihsizliklere kar şı seni koruması için. Ama bu karanlık hayallerle kendini üzme. Pek çok korku, bitkinlik ve yalnızlıktan doğar. Kendine karşı nazik ol. Sen de bu evrenin çocuğusun en az ağaçlar ve yıldızlar kadar, sen fark et sen de etmesen de evren olması gerektiği gibi hareketine devam ediyor zaten. (...) Çabaların ve emelle rin ne olursa olsun, hayatın gürültülü karmaşasında barış ve huzuru kalbinden hiç eksik etme. Bütün ba sitlikleri, yıpratıcılığı ve hayal kırıklıkları ile bile dünya çok güzel, neşeli ol. Mutlu olmak için çırpın.
Max EHRMANN (Maks Ehreman)
Metin İnceleme
- Metinlerde sıkça kullanılan kelime ve kelime gruplarını tespit ediniz.
- Yukarıdaki metinlerde emir, telkin ve öneri ifade eden kelime ve kelime gruplarının altını çiziniz.
CEVAP: Metinlerde söz konusu kelimeler belirginleştirilmiş ve bunların altı çizilmiştir. Bu tür metinlerin öğretici ve açıklayıcı yönleri de vardır. Aynı metinlerden öğretici ve açıklayıcı yönleri tespit edip sınıfça tartışınız. Sonuçları defterinize yazınız.
Emredici metinler hangi amaçlarla yazılır ve nerelerde kullanılır? Metinlerden hareketle açıklayınız.
CEVAP:EMREDİCİ ANLATIMIN KULLANILDIĞI YERLER:
- Kesinlik ve vazgeçilmezlik bildiren emir ve yasaklamalar için kullanılır: “Sigara içilmez!” “Aslan kafesine elinizi uzatmayınız.” “Seyyar satıcılar giremez!” “Çimenlere basmayın!” “Lüzumsuz ise ışığı söndür!” “Trafik kurallarına uyunuz, trafik ışıklarına ve işaretçilere dikkat ediniz!”
- Doğruluğu kesin gibi görülen deneyimler, öğütler, söze kesinlik katmak için emredici anlatımla sunulur: “Bir başkasının da senin kadar iyi söyleyebileceğini söyleme; senin kadar iyi yazabileceğini yazma!” (Andre GİDE)
“Güzel düşün, iyi hisset, yanılma, aldanma!
Ne varsa doğrudadır; doğruluk şaşar sanma!” (Tevfik FİKRET)
- Diyaloga dayanan anlatılarda sözdeki içtenliği bildirmek için kullanılır:
“-Yarın bize gel.
-Sen de maklubeyi hazırla ama.
-Mutlaka geleceksiniz.
-Sakın şekerpareyi unutma!”
- Bir şeyin nasıl yapılacağını anlatmada, tarif etmede kullanılır. Yemek tarifleri, reçeteler... bu tarzdadır: ”Buradan sağa döneceksin, yüz metre yürüyeceksin, çınar ağacını gördüğünde dur, aradığın ev, çınarın solundadır.” “Önce 1 kg unu ortası çukur biçimde kaba dök. Yumurtayı kır, şekeri at, mayayı koy. Bunları hamura katmadan önce unun ortasındaki çukurda elinle karıştır. Ama eldiven giymeyi de unutma. Daha sonra bunları yavaş yavaş hamura kat, iyice yoğur.”
- Bir işin nasıl yapılacağını anlatan, talimat veren yazılarda kullanılır: “Zincirsiz yola çıkmayınız. Tekerleklerin havasını kontrol ediniz. Vitesi boşa alınız. Kontağı çevirdikten sonra, arabanın ısınması için birkaç saniye bekleyiniz. Silecekleri kontrol ediniz. Daha sonra yola çıkabilirsiniz.”
- Özellikle emir kipi 3. kişisiyle kurulan cümlelerde dilek, umut, yalvarma anlamlarında da kullanılır:
“Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı
Düşün altında binlerce kefensiz yatanı
Sen şehid oğlusun, incitme yazıktır atanı.
Verme dünyaları alsan da bu cennet vatanı” (Mehmet Akif ERSOY)
- Metinlerde en çok hangi fiil kipi kullanılmıştır? Bunların ifadeye kattığı anlam nedir? Açıklayınız.
CEVAP:
Metinlerde en çok emir kipi kullanılmıştır. Bu kipin ifadeye kattığı anlam; istenilen işin yapılmasının emredilmesi, telkin edilmesi veya önerilmesidir.
1.etkinlik
Şiirdeki koyu yazılmış sözcüklerin köklerini yazınız.
Bu kelimelerdeki ekleri isim, sıfat, zarf oluşlarına göre sınıflandırınız.
CEVAP:
KELİME | KÖKÜ | EK 1 | EK 2 | EK 3 |
Emdiğim | Em- (fiil) | -dik (sıfat-fiil eki) | -m (iyelik eki) | |
Dövüşürken | Döv- (fiil) | -üş (FF yapım eki) | -r (geniş zaman eki) | -ken (zarf-fiil eki) |
Okumaya | Oku- (fiil) | -ma (isim-fiil eki) | -a (yönelme hal eki) | |
Kederlendiğim | Keder (isim) | -len (İF yapım eki) | -dik (sıfat-fiil eki) | -m (iyelik eki) |
Açıp | Aç- (fiil) | -ıp (zarf-fiil eki) | | |
Esen | Es- (fiil) | -en (sıfat-fiil eki) | | |
Ağladığım | Ağla- (fiil) | -dık (sıfat-fiil eki) | -m (iyelik eki) | |
Güldüğüm | Gül- (fiil) | -dük (sıfat-fiil eki) | -m (iyelik eki) | |
Öpüp | Öp- (fiil) | -üp (zarf-fiil eki) | | |
Koyduğum | Koy- (fiil) | -duk (sıfat-fiil eki) | -m (iyelik eki) | |
Bu kelimeler bir iş, oluş, hareket bildiriyor mu? Bunlar kip ve şahıs eki almışlar mıdır? Be lirtiniz.
CEVAP:
Hayır; bu kelimeler bir iş, oluş, hareket bildirmemiş, kip ve şahıs eki de almamıştır.
Bu kelimeler cümlede yüklem olarak kullanılmışlar mıdır? Açıklayınız.
CEVAP:
Hayır; bu kelimeler cümlede yüklem olarak kullanılmamıştır. Çünkü yargı bildirmemektedir.
Bu kelimeler bulundukları cümlede nasıl bir görev almıştır? Sözlü olarak ifade ediniz.
CEVAP:
Bu kelimeler bulundukları cümlede isim, sıfat ya da zarf olarak görev almıştır.
İnceleme bölümünde 1. ve 2. metindeki fiilimsileri bulunuz. Bulduğunuz fiilimsileri gruplandırınız.
CEVAP:
| İSİM-FİİL | SIFAT-FİİL | ZARF-FİİL |
1.METİN | | Gördüğünü
Bildiğini
Sevildiğin
Düşene
Kaybedene
Tutanlar
| Gidip
|
2.METİN | Kullanmana
Geçişine
Olması
Olmak
| Bildiğini
Gerçekleştirdiklerinden
Değişen
Sahip olduğun
Sevmediğin
Beklemediğin
Gelen
Gerektiği
| Hatırlayarak
Olduğunca
Olmaksızın
Yükseltmeden
Kıyaslayıp
Beklemezken
|
2.etkinlik
Yukarıdaki tabloda fiilimsilere getirilen ekler verilmiştir. Siz de Halide Edip ADIVAR'dan alınan metindeki fiilimsileri ve bunların hangi ekleri aldığını tespit ediniz.
CEVAP:
FİİLİMSİLER | İSİM-FİİL EKLERİ | SIFAT-FİİL EKLERİ | ZARF-FİL EKLERİ |
Ağlayarak | | | -arak |
Sallayarak | | | -arak |
İnince | | | -ince |
Geldiği | | -dik | |
Yakaladığı | | -dık | |
Sıkılmış | | -mış | |
Atlayan | | -an | |
Davranışla | -ış | | |
Çevirmek | -mek | | |
Okşamak | -mak | | |
Yatıştırmak | -mak | | |
3.etkinlik
Verilen bilgilere göre aşağıdaki eşleştirmeleri bulunuz.
CEVAP:
- Polisleri görünce tabanları yağladı.
- Biz bu projeye gönül verdik.
- Bu iş, âdeta deveye hendek atlatmaktır.
- Zavallı adam canından oldu.
- Okulun açılmasına önayak oldu.
- Senin yaptığın iş, iğneyle kuyu kazmaktır.
- İşten çıkarılınca tası tarağı topladı.
- Yeni elbisesi gözlerimi kamaştırdı.
Boşlukları uygun fiillerle doldurunuz.
CEVAP:
İsim + yardımcı fiil
İsim + yardımcı fiil
4.etkinlik
Öğrendiğiniz bilgiler ışığında aşağıdaki tabloya örnek fiiller yazınız.
CEVAP:
Basit fiil | Türemiş fiil | Birleşik fiil | | |
| | İsim + yardımcı fiil | Fiil + fiil | Anlamca kaynaşmış fiil |
Gör-
Al-
Ver-
Sev-
Oku-
Git-
Çık-
Çalış-
At-
Sars-
An-
Yürü-
Unut-
Yalvar-
Boya- | Görüş-
Aldır-
Veril-
Sevin-
Okut-
Götür-
Çıkar-
Çalıştır-
Cevapla-
Kana-
Morar-
Sulan-
Beklet-
Uğraştır-
Selamlaş- | Teşekkür et-
Arz et-
Rezil et-
Ziyaret et-
Şükret-
Hisset-
Reddet-
Memnun ol-
Mutlu ol-
Hasta ol-
Deli ol-
Kaybol-
Hallol-
Kaydol- | Yazabil-
Okuyabil-
Gidebil-
Seveme-
Yazama-
Geliver-
Yapıver-
Bekleyiver-
Bakakal-
Süregel-
Bekleyedur-
Düşeyaz-
Öleyaz-
Kırılayaz- | Telgraf çek-
Kıl kap-
Gözleri dol-
Küplere bin-
Etekleri zil çal-
Dalga geç-
Gözüne gir-
Ele avuca sığma-
İkramda bulun-
İçi dışına çık-
Canı yan-
Akıl ver-
Kulak misafiri ol-
Dil dök-
Tepesi at- |
(blogkafem.blogspot.com) 5.etkinlik
İki gruba ayrılınız. Yukarıdaki altı çizili sözcükleri dikkate alarak ek fiilin kullanılış nedenle rini öğrenmeye çalışınız.
CEVAP:
Ekfiil iki nedenle kullanılır:
- İsim soylu sözcüklere gelerek onları yargıya dönüştürmek, genellikle yüklem olarak kullandırmak
- Basit zamanlı fiillere gelerek onları bileşik zamanlı fiile dönüştürmek
Altı çizili sözcükler isim mi yoksa fiil midir?
CEVAP:
Bestesidir: isim
Sesidir: isim
Devdi: isim
Alevdi: isim
Yerdeyse: isim
Akıllıymış: isim
Okuyordum: fiil
Çalışabilirmişim: fiil
Sözcüklerin hangi zamanda kullanıldığını belirtiniz.
CEVAP:
Bestesidir: geniş zaman
Sesidir: geniş zaman
Devdi: görülen geçmiş zaman
Alevdi: görülen geçmiş zaman
Yerdeyse: şart kipi
Akıllıymış: öğrenilen geçmiş zaman
Okuyordum: şimdiki zamanın hikâyesi
Çalışabilirmişim: geniş zamanın rivayeti
Sözcükler arasında birden fazla kip eki alan var mıdır? Varsa bu sözcüklerin isim mi yok sa fiil mi olduklarını söyleyiniz.
CEVAP:
Okuyordum: fiil
Çalışabilirmişim: fiil
İnceleme bölümündeki metinlerden ek fiilin kullanımına örnekler bularak bunları gruplandırınız.
CEVAP:
| İsim soylu sözcüklere gelenler | Fiillere gelenler |
ŞEYH EDEBALİ’NİN DAMADI OSMAN GAZİ’YE VASİYETİ | Yeşilken
Zenginken
Hatırlı iken
Haklıysan
Değildir | Kaybedersen
|
DİLEKLER | Vardır
Hazinendir
Doludur
Çocuğusun
| Durursan
Seviyormuş
Beklemezken
|
YURDUM | İçindir
İçin(dir)
Gibisin | Dövüşürken
|
H.EDİP ADIVAR’IN METNİ | Yok
| Koşuyordu
Ağlıyordu
Çalışıyordu
İkna olmuyordu
Etkilenmiş mi idi
Yalvarıyordu
Varırsan |
Anlama ve Yorumlama
7.etkinlik
Sınıfınızla ilgili:
Bir kanun cümlesi,
Bir yönetmelik cümlesi,
Sınıfınızdaki araç-gereçleri kullanma kılavuzu.
Sınıfınızdaki fiziksel trafiği ve diyalog trafiğini sağlayacak bir cümle.
Sınıfınızla ilgili bir reklam cümlesi hazırlayın.
Cümleleri oluştururken fiilleri yerinde ve doğru kullanmaya dikkat ediniz.
CEVAP:
Kanun cümlesi: “Sınıfımızın yeri 2.kattadır, değiştirilemez.”
Yönetmelik cümlesi: “Sınıf nöbetçileri her sabah sınıfı havalandırır ve sınıfın temizliği hususunda sınıf başkanına yardımcı olurlar.”
Araç-gereçleri kullanma kılavuzu: “Tebeşirler sayılı olarak verilmektedir. Tebeşirleri öğretmen masasının çekmecesinde saklayınız. Derslerde oradan alıp kullanınız. Ders dışında gerekmedikçe kullanmayınız.”
Fiziksel trafiği ve diyalog trafiğini sağlayacak bir cümle: “Ziller dersin başladığını veya sona erdiğini gösterir. Zil çalmadan yerinizden kalkmayınız ve öğretmenden önce kapıya doğru hareket etmeyiniz.”
Reklam cümlesi: “Okulun en çalışkan ve saygılı öğrencileri işte bu sınıfta. Tüm yarışmaların liste başı, yazılıların muzaffer erleri… Sınıfımızla tanışmak için acele ediniz.”
Ölçme ve Değerlendirme
A. Aşağıda boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle tamamlayınız.
- Emredici, sözlü ve yazılı anlatımda bir davranışı gerçekleştirmeye telkin ve tavsiye vardır.
- Emredici anlatım türlerinde telkin, tavsiye, emir ifade eden kelime ve kelime grup ları çok kullanılır.
- Emredici metinlerin öğretici ve açıklayıcı yönleri bulunur.
- Emredici metinlerde okuyucuyu iş yapmaya ve hazır olda bulunmaya zorlayan bir anla tım vardır.
- Emredici metni okuyan kendisine söyleneni yerine getirmek-uygulamak durumundadır.
- Kökü fiil olduğu hâlde yapım eki alarak cümlede isim, sıfat ve zarf görevinde kullanılan fillere fiilimsi (eylemsi) denir.
- Türkçede kipler; haber kipleri ve dilek kipleri diye ikiye ayrılır.
- Çatı bakımından fiiller öznesine ve nesnesine göre incelenir.
- Nesne alabilen fiile geçişli fiil; nesne alamayan fiile geçişsiz fiil denir.
- Öznesi olan fiile etken fiil, öznesi olmayan fiile edilgen fiil denir.
- Çoğul öznesi olan fiile işteş fiil denir.
- Nesne almayıp yaptığı işten yine kendisi etkilenen fiile dönüşlü fiil denir.
B. Aşağıdaki tabloyu doldurunuz.
Bildiğiniz Emredici Metin Örneklerini Yazınız |
| ANAYASA |
| TÜZÜK |
| YÖNETMELİK |
| NASİHAT |
| KULLANMA KILAVUZU |
| YEMEK TARİFİ |
C.Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.
1. Aşağıdakilerden hangisi "emredici bir anla tım" özelliği taşır?
A) Terapi B) Nasihat C) Varsayım
D) Tahmin E) Eleştiri
2. Aşağıdaki fiil kiplerinden hangisinin "yaptı rım gücü" en fazladır?
A) Geniş zaman B) Şimdiki zaman
C) Şart kipi D) Emir kipi
E) İstek kipi
3. Emredici metinlerde aşağıdakilerden han gisi çok kullanılır?
A) Deklarasyon B) Bildiri
C) Açıklama D) Telkin
E) Yönerge
4. Aşağıdakilerden hangisi emredici metnin bir yönü değildir?
- Öğreticilik
- Tamamlayıcılık
- Eleştirme
- Anlatma
E) Eksikleri giderme
5. Aşağıdakilerden hangisi emredici metin türüne girmez?
- Kanunlar
- Yönetmelikler
- Kullanma kılavuzları
- Trafik kuralları
(blogkafem.blogspot.com)
E) Sanat yazıları
6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde kurallı birleşik eylem, sıfat-fiil görevinde kullanılmıştır?
- Bir gün sana kuşların neden göç ettiğini anlatırım.
- Akşamları çocuklarına biraz vakit ayırsan.
- Hani nerde bel bağladığım dostlar?
- Karlı tepeleriyle aşılamaz bir set gibi duru yor şimdi karşımda dağlar.
E) Dünyanın kendine yetişir dertleri, sen ken di başının çaresine bak.
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik bir fiil vardır?
- Bütün satranç oyunlarının galibi sendin.
- Keşifler çağındayız şimdi, atlar denize sü rülmüyor.
- Nedir canlının hakikati, eşyanın hakikati?
- Bu keşifler çağında fethedilsin her gezegen.
E) Yandıkça parıldayan bir elmas gibisin.
8. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde kurallı birleşik fiil yoktur?
- Her sabah ona yardım ederim.
- Benim için de bir manzara yapıver.
- Sen burada bekleyedur, biz gelinceye kadar.
- Gelemem, yol çok bozuk.
E) Adam birden düşüvermez mi!
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik fiil kullanılmıştır?
- Bugün hava neden bu kadar boğucu?
- Kendisini nasıl bu kadar üstün görebilir?
- Niçin öğrencilerini arayıp sormuyor?
- Nasıl bir kitap alacağını biliyor mu?
(blogkafem.blogspot.com)
E) Sen dün hangi öğrenciyi arıyordun?
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin yapısı farklıdır?
- Bu zavallı dilenci karda kışta hep bu köşe de durur.
- Bu hiçbir zaman buradan kaldırılamaz.
- İstediğim bu olduğu için buraya geldim.
- Bu benim biricik şiirimdir, bilmelisiniz.
E) Hep bildiğiniz yollardan mı gelirsiniz?
11. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birleşik fiil vardır?
- Küser, ağlar, sonra dost olurdum her şeye.
- Kimi şiirlerimi ay ışığında yazdım.
- Biri geldi, biri gitti masalsı duyguların.
- Hiçbir acı bu kadar hırpalamaz insanı.
E) Sıcak bir günün defterini duruyor kar.1. Öğretici Anlatım - Zarf (Belirteç)
Hazırlık
Aşağıdaki dizelerde bulunan boşluklara kutucuklardaki kelimelerden uygun olanlarını yerleştiri niz.
CEVAP:
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.
Geceleyin bir ses böler uykumu
Her gün bir ayaz eser puslu tepelerden
Nasıl yürüsem bu yolları bilemiyorum
Geri geliyor düşmana attığım her kurşun
Daha çok seviyorum denizi, en çok da seni
Beri gel serseri yol.
Bu kelimelerin dizelerde nasıl bir anlamda ve işlevde kullanıldığını tartışınız. Sonuçları defterinize yazınız.
CEVAP:
Bu kelimeler; fiilleri ve fiilimsileri “zaman, miktar, durum, soru ve yer-yön bakımından” anlamca belirtme, yani sınırlandırma işlevinde kullanılmıştır.
Metin İnceleme
Her yazının öğretmek, açıklamak, düşündürmek, eğlendirmek, duygulandırmak, heyecanlan dırmak gibi bir yazılış amacı vardır. Buna göre yukarıdaki metinlerin yazılış amacı nedir? Bunu nereden anlıyorsunuz?
CEVAP:
Bu metinlerin amacı öğretmek, aydınlatmak, bilgi vermektir.
- Bu tür yazıları hangi amaçla okuyorsunuz?
CEVAP:
Bu tür metinleri bilgiye ulaşmak, öğrenmek, aydınlanmak amacıyla okuyoruz.
Metinlerde cümleler arasında bir bütünlük var mı, yoksa metinler birbirinden kopuk cümlelerden mi oluşuyor? Bütünlük varsa hangi unsurlarla sağlanmıştır?
CEVAP:
Metinlerde cümleler arasında kesinlikle bir bütünlük vardır. Bu bütünlük, bilginin hem anlam hem de yapı bakımından birbiriyle uyumlu olarak kullanılmasıyla sağlanmıştır. Bu tür metinlerde bütünlük, aşağıdaki unsurlarla da sağlanmaktadır:
İfadenin hiçbir engele uğramadan akıp gitmesi
Gereksiz söz tekrarlarının yapılmaması
Ses akışını bozan, söylenmesi güç seslere ve kelimelere yer verilmemesi
Dil ve ifadenin sade, gösterişsiz ve pürüzsüz olması
Düşünce ve duyguların kısa ve kesin ifadelerle dile getirilmesi
- Bu metinlerde dil hangi işlevde kullanılmıştır?
CEVAP:
Bu metinlerde dil, göndergesel işlevde kullanılmıştır. Kimya ile ilgili metinde ise göndergesel işlevle birlikte alıcıyı harekete geçirme işlevi de kullanılmıştır.
- Zarflar; cümledeki yargıyı durum, yer-yön, miktar, soru yönlerinden tamamlayan kelimelerdir. Metindeki altı çizili kelimeler yargıyı hangi yönden tamamlıyor? Niçin?
CEVAP:
Çok: MİKTAR yönüyle tamamlıyor.
Bir gün: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Şöyle: DURUM yönüyle tamamlıyor.
Hemen: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
On dakika sonra: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Hemen: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Bir daha: DURUM yönüyle tamamlıyor.
Böyle: DURUM yönüyle tamamlıyor.
Dedikten sonra: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Hemen: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Yönelip: DURUM yönüyle tamamlıyor.
Gerçekten: DURUM yönüyle tamamlıyor.
On dakika sonra: ZAMAN yönüyle tamamlıyor.
Söz verdiği gibi: DURUM yönüyle tamamlıyor.
Önden: DURUM yönüyle tamamlıyor.
- Bu tür kelimelere ne ad verildiğini ve bunların metindeki işlevlerini belirtiniz.
CEVAP:Çok: MİKTAR ZARFI
Bir gün: ZAMAN ZARFI
Şöyle: DURUM ZARFI
Hemen: ZAMAN ZARFI
On dakika sonra: ZAMAN ZARFI
Hemen: ZAMAN ZARFI
Bir daha: DURUM ZARFI
Böyle: DURUM ZARFI
Dedikten sonra: ZAMAN ZARFI
Hemen: ZAMAN ZARFI
Yönelip: DURUM ZARFI
Gerçekten: DURUM ZARFI
On dakika sonra: ZAMAN ZARFI
Söz verdiği gibi: DURUM ZARFI
Önden: DURUM ZARFI
- “Ne zaman” sorusunun karşılığı olan kelimeleri bulunuz. Bunların metindeki işlevini söyleyiniz.
CEVAP:
“Ne zaman” sorusunun karşılığı olan kelimeler: “Bir gün, hemen, on dakika sonra, dedikten sonra.”
Bu kelimelerin işlevi “zaman zarfı” olmasıdır.
- “Nasıl” sorusunun karşılığı olan kelimeleri bulunuz. Bunların metindeki işlevini açıklayınız.
CEVAP:
“Nasıl” sorusunun karşılığı olan kelimeler: “şöyle, bir daha, böyle, yönelip, gerçekten, söz verdiği gibi, önden.”
Bu kelimelerin işlevi “durum zarfı” olmasıdır.
- “Ne kadar” sorusunun karşılığı olan kelimeleri bulunuz. Bunların metindeki işlevini belirtiniz.
CEVAP:
“Ne kadar” sorusunun karşılığı olan kelime: “çok”
Bu kelimenin işlevi “durum zarfı” olmasıdır.
- Okuduğunuz metinlerin ortak özelliklerini belirtiniz.
CEVAP: Öğretici metinlerin ortak özellikleri şunlardır:
- Açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır.
- Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır.
- Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir.
- Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz anlamlarına yer verilmez.
- Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir.
- Daha çok nesnel cümleler kullanılır.
- İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider.
- Gereksiz söz tekrarı yapılmaz.
- Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur.
- Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür.
- Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir.
- Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır.
- Tarihi metinler, Felsefi metinler, Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır.
Anlama ve Yorumlama
2.etkinlik
Öğretici anlatım metotlarıyla kaleme alınmış olan yazılar, işlenen konuların özelliklerine göre başlıca dört çeşide ayrılır. Öğretici anlatımın çeşitlerini yukarıdaki kutucuklardan seçerek aşağıda boş bırakılan yerlere yazınız.
1. Bir şeyin nasıl yapıldığı: Bu çeşit yazılara, en basit bir eşyanın, örneğin bir küreğin nasıl yapıldığın dan, birçok aletten ibaret bir makinenin nasıl yapıldığına kadar, bütün eşyanın yapılışı konu edi lebilir. Bunların nasıl kullanıldığından, yaptıkları işlerden de söz edilir. İnsanların yaptıkları işler, ör neğin yüzme, futbol, balık avı, çamaşır yıkama vb. işler de bu konulara girer.
2. Bir şeyin meydana gelişi ve kuruluşu: Bu türe giren konular çok çeşitlidir: insanların, bitkilerin vb. şeylerin mey dana gelişi, bir şehrin kuruluşu, her sahadaki topluluklar ve kuruluşlar bu gruba girer.
3. Bir düşünce veya kavramın anlatılması: Öğretici anlatımın bu türünde ahlak, demokrasi, hürriyet, namus, üstün lük, idealizm, hak, eşitlik vb. konular işlenir. Yani bu gruba girenler sosyoloji veya felsefe ile ilgili konulardır.
4. Karakterlerin canlandırılması : Bu tür öğretici yazılarda ferdin veya bir topluluğun karakteri kısaca anlatı lır; hâl ve hareketleriyle değil psikolojik durumları canlandırılarak açıklama yapılır ve geniş ölçüde çözümleme unsurunu içine alır.
3.etkinlik
Aşağıdaki metinde boş bırakılan yerlere uygun zarflar yerleştiriniz.Ümitli Kurbağa
Bir kurbağa sürüsü ormanda yürürken içlerinden ikisi bir çukura düştü. Diğer bütün kurbağalar çu kurun etrafında toplandı. Çukur bir hayli derindi ve arkadaşlarının zıplayıp dışarı çık ması mümkün gözükmüyordu.
Yukarıdaki kurbağalar, boşuna çabalamamalarını söylediler arkadaşlarına:
"Çukur çok derin dışarı çıkmanız imkânsız." Ancak çukura düşen kurbağalar onların söy lediklerine aldırmayıp çukurdan çıkmak için mücadeleye devam ettiler.
Yukarıdakiler ise hâlâ boşuna çırpınıp durmamalarını, ölümün onlar için kurtuluş olduğunu söylüyorlardı.Sonunda kurbağalardan biri söylenenlerden etkilendi ve mücadeleyi bıraktı. Diğeri ise çabalamaya devam etti.
Yukarıdakiler de çırpınıp durarak daha çok acı çekti ğini söylemeyi sürdürdüler. Ne var ki çukurdaki kurbağa son bir hamle daha yaptı, bu kez daha yükseğe sıç ramayı başardı ve çukurdan çıktı. Çünkü bu kurbağa sa ğırdı. O yüzden, arkadaşlarının ümit kırıcı sözlerine kulak asmamıştı.
Paul ESTRİDGE (Pol Estric)
6.etkinlik
Aşağıdaki boş bırakılan yerleri, örnek cümlelerden hareketle yukarıdaki zarf çeşitleriyle doldurunuz.
"Hafta sonlarını çok güzel değerlendiriyor." cümlesinde olduğu gibi fiillere "nasıl" ve benzeri so rular sorulduğunda cevap olan kelimeler Niteleme (Durum)zarflarıdır. Bu zarflar eylemin nasıl ve ne şekilde yapıl dığını ifade eder.
"Deneme sınavına yarın gireceğiz." cümlesinde olduğu gibi fiillere "ne zaman" sorusunu sordu ğumuzda aldığımız cevaplar Zaman zarflarını oluşturur. Bunlar, fiillerin anlamlarını zaman bakımından belirten zarflardır.
"Kardeşin az önce koşarak aşağı indi." cümlesinde olduğu gibi fiillere sorulan "nereye" sorusu nun cevabı olan kelimeler Yer-Yön zarfıdır. Bunlar, eylemlerin yapılış yönünü belirleyen zarflardır.
"Sınıfımıza yeni gelen öğrenci çok konuşuyor." cümlesinde olduğu gibi fiilleri, nicelik yani miktar yönüyle sınırlayan veya kuvvetlendiren kelimeler Miktar zarfıdır.
"Derslerinize nasıl çalışıyorsunuz?" cümlesinde olduğu gibi fiilleri soru yoluyla belirleyen ve diğer zarf çeşitlerini bulmaya yarayan soru kelimeleri Soru zarfıdır.
7.etkinlik
Aşağıdaki metinde altı çizili kısımlar ile renkli yazılmış olan kısımlar arasındaki en önemli fark nedir?
CEVAP:
Renkli yazılmış olan sözcükler isimleri nitelemekte ve belirtmektedir; altı çizili sözcükler ise fiilleri belirtir.
Bu kelimelerin metindeki görev ve anlamlarını belirtiniz.
CEVAP:
Renkli yazılmış olan kelimelerin metindeki görevleri sıfat; altı çizili sözcüklerin görevleri ise zarftır. -(blogkafem.blogspot.com)-(blogkafem.blogspot.com)-(blogkafem.blogspot.com)-Ölçme ve Değerlendirme
A. Aşağıdaki öğretici anlatımla İlgili yargılan doğru-yanlış (D/Y) şeklinde değerlendiriniz.
(D) En çok kullanılan anlatım türlerinden biri olan öğretici anlatımın amacı, sözlü veya yazılı olsun anlaşılması güç şeyler hakkında bilgi vermektir.
(D) Öğretici metinlerin amaçlarından biri de okuyanları veya dinleyenleri o konuda aydınlatmaktır.
(Y) Öğretici metinler okuyanlara veya dinleyenlere estetik zevk ve heyecan kazandırır.
(Y) Öğretici metinlerde yazarlar kendi düşüncesini karşı tarafa empoze etmeye çalışırlar.
(D) Bu metinler açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır.
(Y) Öğretici metinlerde sık sık söz sanatlarına başvurulur.
(D) Dilin bünyesine mal olmamış yan anlam ifade eden kelime ve kelime gruplarına yer verilmez.
(Y) Öğretici metinlerin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun belli bir birikime sahip olma sı gerekmez.
(D) Bu metinler açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazıldığı için çeşitli düşünceler ara sındaki bağlılığa, paragrafların birbirine bağlanmasına, geçiş cümle veya paragraflarına çok dikkat edilir.
(Y) Bu metinlerde mümkün olduğu kadar çok ayrıntı ve yan bilgiye yer vermek gerekir. Örneğin; şeker üretiminden söz edilirken ülkemizdeki ve dünyadaki tüm şeker fabrikalarından veya bun ların tarihçesinden bahsedersek okuyucu bizim ne kadar kültürlü olduğumuzu anlar.
(Y) Yazarlar bu tür metinlere özellikle edebî bir değer katmak için çalışırlar.
(D) Bu metinlerde mümkün olduğunca öznellikten, yorum yapmaktan kaçınılmalıdır.
(D) Okuyucular bu tür metinleri bilgi edinmek, öğrenmek, aydınlanmak amacıyla okurlar.
(Y) Bu metinler okuyucuya edebî bir zevk ve heyecan verir.
B. Aşağıda boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle doldurunuz.
Fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ve görevce kendine benzeyen kelimeleri çeşitli yönlerden niteleyen ve fiil lerin anlamlarını kuvvetlendiren kelimelere zarf denir.
Görevleri bakımından zarflar beşe ayrılır: zaman, durum, miktar, soru ve yer-yön zarfları.
C. Aşağıdaki çoktan seçmeli sorulan cevaplayınız.
1. Öğretici anlatımla oluşturulmuş metinleri an lamak; "öğrenmek" ve "kavramak" aynı anla ma gelmektedir. Öğrenmekte başarı, anla manın tam olmasına bağlıdır. Anlama ve öğ renmenin gerçekleşebilmesi için "duyma, görme, deneme, okuma" eylemleriyle dışarı dan gelen etkilerin, izlerin zihnimizde değişik bütünler oluşturması ve özümüzle birleştiril mesi gerekir. İçimizde duyduğumuz, zihni mizde birleştirdiğimiz, iyice kavradığımız, başka deyişle anlayıp öğrendiğimiz bilgiler, düşünceler, duygular, olaylar "anladıklarımız"dır. Özüne inerek en iyi, en doğru, en açık, en kısa anlatabildiklerimiz "tam" anlayabildiklerimiz olacaktır.
Bu parçada öğretici anlatımla ilgili olarak verilmek istenen en kapsamlı yargı aşağıdakilerden hangisidir?
İnsan ancak anladığını öğrenebilir ve öğ rendiğini anlatabilir.
- Öğrenmenin yaşı ve zamanı yoktur.
Tam anlaşılmamış olan konular "duyma, görme, deneme, okuma" gibi yöntemler le tekrar ele alınmalıdır.
Öğrenmekte başarılı olmak için, okunan ya da dinlenen öğretici metinlerin dilinin yabancı kelimelerden arındırılması gerekir.
E) Dışarıdan gelen etkiler ve izler zihnimizle birleşirse öğrenme gerçekleşmiş demektir.
2. I. Futbolun kuralları ve nasıl oynandığı hak kında bilgi verilmesi
- Bir spor kulübünün nasıl kurulduğunun anlatılması
- Tarhana çorbasının nasıl pişirildiğinin tarif edilmesi
- Geyik avlama ile ilgili teknik bilgilerin veril mesi
- İnsanların başından geçen olayların hikâye edilerek anlatılması
Yukarıda verilenlerden hangisi öğretici an latımın özellikleri kullanılarak oluşturulamaz?
A)I. B)II. C)III. D)IV. E)V.
3. Öğretici anlatımla oluşturulan metnin kolayca ve doğru anlaşılır olması gerekir. Amaç anla şılabilecek, başka anlamlara çekilemeyecek biçimde ortaya konulmalıdır. Anlatan neyi an latmak ve öğretmek istiyorsa dinleyen ya da okuyan onu aynen öyle anlayabiliyorsa öğren mek ve öğretmek için gerekli olan açıklık ger çekleşmiş olur. Açıklıkta "anlaşma" vardır; an laşma yoksa anlatım açık değil "kapalı" yapıl mış ve öğretici anlatımın "açıklık" kuralına ters düşülmüş olur.
Bu parçadan öğretici anlatımla ilgili aşağı daki yargılardan hangisi çıkarılamaz?
- Öğretici anlatımda, anlatılanların anlaşılır olması gerekir.
Öğretici anlatımda, anlatan ile dinleyen ya da okuyan arasında anlaşma önemlidir.
Öğretici anlatımda önemli olan, dinleyici ya da okuyucunun o konu hakkındaki ön hazırlığıdır.
Anlatılanlar başka anlamlara çekilmeye cek bir biçimde okuyucu ya da dinleyiciye sunulmalıdır.
E) Kapalı olan metinler, öğretici anlatımda "açıklık" ilkesine uyulmadan hazırlanmış
demektir.
4. Öğretici anlatım ile ilgili aşağıdaki bilgiler den hangisi yanlıştır?
Öğretici metinler farklı yorumlara açık ol mamalıdır.
Öğretici metinlerde söz sanatlarına, dilin bünyesine mal olmamış yan anlam taşı yan kelime ve söz gruplarına yer verilmez.
Bu metinler açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır.
- Öğretici metinlerin açık, duru ve anlaşılır olması gerekir.
E) Bu metinlerde mümkün olduğu kadar çok ayrıntı ve yan bilgiye yer vermek gerekir.
5. Aşağıdakilerden hangisi öğretici yazıların düzenleniş amaçlarından biri değildir?
- Bir şeyin nasıl yapıldığını anlatmak
Bir şeyin meydana gelişini ve kuruluşunu anlatmak
- Bir düşünce veya kavramı anlatmak
- Bir karakteri canlandırmak
- Bir konuyu delillerle kanıtlamak
