10.Sınıf Edebiyat Kitabı 2010 - 2011 Yılı Cevapları - (Ekoyay Yayınları)

ALTTAKİ CEVAPLAR ESKİ ;
YENİ  KİTAP CEVAPLARI İÇİN BURAYA TIKLAYINIZ.

Ekoyay Yayınları


SAYFA 12
GÖKTÜRK YAZITLARI EDEBİ Mİ TARİHİ BİR METİN MİDİR?
SORU 1) Orhun Kitabeleri ya da Göktürk Yazıtları EDEBİ BİR METİNDİR..Dil, yabancı etkilerden uzak ve yalın bir Türkçe'dir. Yazıtlarda yer yer gerçekçi tarih dili, yer yer eleştiri cümleleri, yer yer de güçlü bir söylev dili kullanılmıştır. Yazıtlarda aliterasyonlu (ses tekrarına dayalı) bir söyleyiş vardır. Ayrıca hükümdar Bilge Kağan’ın ağzından Türk halkına seslenen eşsiz bir hitabet örneğidir.
Bu kitabe çok gelişmiş, zengin kelimeli bol mecazlı edebi bir hitabe örneği olarak yazılmıştır.İşte bu sebeplerden Göktürk Yazıtları edebi bir eserdir.

2)GÖKTÜRK Yazıtlarının dini, tarihi ve siyasi önemi

Orhun veya Göktürk Yazıtları Türk dünyası için birçok yönden önem taşır. Bunların başında yazıtların Türkçenin ilk yazılı belgeleri olması gelir. Gerçektende günümüze dek yapılan araştırmalara göre Orhun alfabesiyle yazılmış yazıtlar ve belgeler, Türk dili tarihinin ilk somut verilerini oluşturur. Bu yazıtların dili incelendiği zaman Türkçenin o döneme göre oldukça gelişmiş bir dil olduğu sonucu çıkarılabilir. Gerek dilbilgisi birimlerinin çeşitliliği, gerek sözcük dağarcığının kullanarak uygulanması, bu belgelerdeki dilin sözlü ve yazılı anlatıma büyük yatkınlık gösterdiğini açıklamaktadır.
Orhun yazıtları, düz yazı örnekleridir, bununla birlikte kimi dilciler yazıtların şiir biçiminde yazıldıklarını ileri sürmektedirler. Ancak bunu doğrulamak pek olanaklı değildir. Gerçi yazıtlardaki dil ve söyleyiş şiire elverişli görünmektedir. Ama bu özelliği onun türünden kaynaklanmaktadır.
Orhun Yazıtları, anı-söylev karışımı bir türde yazılmıştır denilebilir. İlk bakışta dikkati, konuşan kişi, yani Bilge Kağan çekmektedir. Bilge Kağanı güçlü bir söylevci yapmaktadır. İkinci vurgulanması gereken yönde yazıtların tarihsel ve siyasal bir içerik taşımasıdır.
Orhun Yazıtları, Türk tarihi, toplum yaşamı, kültürel yapısı yönünden de aydınlatıcı bilgilerle doludur. Yazıtlar Göktürk Kağanlığının resmi ağızdan yazılmış bir tarihi görünümündedir. Tarihte ilk kez Türk adıyla kurulan bu devlet bozkır devletlerinin belirgin özelliklerini taşır. Aynı soydan gelen bütün boylarını “il” adıyla oluşturacak yapıda merkezi otoriteye bağlanması, siyasal erkin hemen bütünüyle orduya dayandırılması, dolayısıyla da iktisadi gücün bu orduyla sağlanması…

3.soru: İstemi Yabgu ve Batı Tarafı adlı metin tarihi bir metindir; çünkü Göktürkler hakkında bilgi vermeye yönelik dilin göndergesel işlevde kullanıldığı bir üslupla tarihi bir olayı neden-sonuç ilşkileri içinde nesnel bir şekilde vermektedir.

4) Göktürk Yazıtları söylev özelliklerini taşıyan edebi bir dilin, mecazların söz sanatlarının kullanıldığı bir metindir.Diğer metin ise tarihi bir metin olduğu için öğretmeye dayalıdır.Mecazlar, yan anlamlar yoktur, dil göndergesel işlevde kullanılmıştır.buradan hareketle edebiyat ve tarih arasında şöyle bir ilişki vardır:

Edebiyat ve tarih birbirilerinin verilerinden yararlanan iki bilim dalıdır.Edebiyatla tarih arasında çok sıkı bir ilişki vardır.Her edebi eser dönemin zihniyetinden izler taşır, edebi eserler de yazıldığı dönemin siyasi sosyal ekonomik vb…özelliklerinden etkiler taşıdığı için tarihin verilerinden yararlanabilir.Tarih bilimi de edebiyattan yararlanır, örneğin bir yazarın anıları yazıldığı döneme ışık tuttuğu için tarihsel bir belge niteliği taşır.(Örneğin Yakup Kadri'nin Halide Edip'in anı kitapları...) O anılardan tarihçiler yararlanabilir ve tarihi olaylara ışık tutarlar…Edebi eserler pek çok bakımdan tarihe kaynaklık eder.Göktürk Yazıtları ve Dede Korkut Hikayeleri birer edebi metin olmakla beraber tarihe ışık tuttukları için de tarihi belgedirler.Aynı zamanda Oğuz Kağan, Şu...Destanı, İlyada ve Odise, Şehname gibi Türk ve dünya edebiyatına ait destanlar toplumların geçmişini yansıttığı için tarih açısından önemlidir.Bunun yanı sıra seyahatnameler, tezkireler, hatıralar edebiyat tarihi için olduğu kadar tarih için de çok önemli kaynaklardır.

5.soru: "Çanakkale Şehitlerine" şiiri Mehmet Akif tarafından Çanakkale Savaşı'nda (1918) şehit olan askerlerimiz için yazılan destansı bir manzumedir.Şiir tarihin en kanlı savaşı olan Çanakkale Savaşı'nda şair Asım'ın Nesli olarak belirttiği kahraman askerimizin teknikçe çok üstün olan Avrupalılara karşı iman gücüyle kazandığı destansı savaşı çok canlı tasvirler ve muhteşem imgelerle betimlemektedir.

6.SORU: Çanakkale Savaş'ının yapıldığı dönemin siyasi ve tarihi olayları şiire yansımıştır.
Bir muharebe sahnesinin tasviriyle başlayan parçada, düşmanın hem sayıca çokluğu, hem de biraraya gelmiş milletlerin ve kavimlerin çeşitliliği karşısında Mehmetçiğin kahramanlığı devleşir. Batı'nın yirminci asırda medeniyet adına yaptığı zulüm ve işkence tabloları çizilir. Nihayet, bu savaş sahnelerinin asıl kahramanına sıra gelmiştir. Akif, bu kahraman iradesini, gücünü ve bu irade ile gücün ilahi kaynağını tasvir ettikten sonra, şehadet faslına gelir. Şair, şiirinin bu kısmında sanatının bütün ustalığını göstererek harikulade mukayeseler, teşbihler yapar.

SAYFA 15
7.soru: Halide Edip Adıvar'la ilgili araştırmayı internetteki çeşitli sitelerden, ansiklopedilerden, hakkında yazılmış biyografi kitaplarından yapabiliriz...
EDEBİYAT TARİHİNİN İNCELEDİĞİ KONULAR: (edebiyat tarihinin kapsamı da denebilir)
1) Edebi dönemler
2) Şair ve yazarların hayatları
3) Şair ve yazarların edebi kişiliği
4)Sanatçıların(şair ve yazar) eserleri
4) Edebi dönemlerin belirleyici özellikleri
5) Edebiyatı etkileyen tarihi olaylar
6)dönemin siyasi özellikleri
7)-dönemin sosyal özellikleri
8) edebi türlerin gelişimi

1.etkinlik
Soruda verilen üç metin de Türk tarih ve kültürü için eşsiz eserlerdir, eğer bu eserler hiç yazılmamış olsaydı Türk tarih ve kültürü için büyük bir kayıp olacak, bir döneme ışık tutacak bilgilerden, belgelerden mahrum olacaktık.Örneğin ilk yazılı belgelerimiz olan Göktürk Yazıtları hiç yazılmamış olsaydı tarihteki ilk Türk devleti olan Göktürkler hakkında bilgilerimiz hep eksik kalacak ilk alfabemiz olan Göktürk alfabesini hiç bilmeyecek olacaktık.Bunun yanı sıra o dönemki toplum yaşayışı hakkında da bilgilere sahip olamayacaktık.

8)"Ateşten Gömlek" Kurtluş Savaşı'nı ve etkilerini anlatan bir romandır.(Edebiyatçı Cevdet Kudret'e göre Ateşten Gömlek; edebiytımızda Kurtuluş Savaşı üzerine yazılmış romanların ilki ve hala en güzelidir.) Ateşten Gömlek İzmir’in işgali üzerine şehri kurtarmaya amaçlayan milli mücadele hareketlerinin hedeflerine nasıl ulaştığını anlatıyor.Halide Edip, 1919 yılında İstanbul halkını ülkenin işgaline karşı harekete geçirmek için yaptığı konuşmaları ile zihinlerde yer etmiş usta bir hatiptir. Kurtuluş Savaşı'nda cephede Mustafa Kemal'in yanında görev yapmış, sivil olmasına rağmen rütbe alarak bir savaş kahramanı sayılmıştır. Savaş yıllarında Anadolu Ajansı'nın kurulmasında rol alarak gazetecilik de yapmıştır.Yani sanatçı yaşadığı dönemin zihniyetini eserlerine yansıtmış ve dönemin olaylarından etkilenmiştir.

2.etkinlik:
İslamiyet Öncesi Türk edebiyatında ortaya çıkan türler: destan
İslam uygarlığı çerveçesinde gelişen Türk edebiyatında ortaya çıkan türler: mesnevi, masal
Batı uygarlığı etkisinde..... hikaye, roman, tiyatro( 19 yüzyılda Tanzimat döneminde)

9) Tablodaki edebi türler ortaya çıktıkları dönemin dil, üslup ,tema, işlenen konu, kullanılan kelime ve kelime grupları ile ilişkilidir.Örneğin mesnevi İran edebiyatından edebiyatımıza girmiş beyit nazım birimiyle aruz ölçüsüyle yazılan ve uzun aşk ve kahramanlık olaylarının anlatıldığı bir türdür.Her edebi tür ortaya çıktığı uygarlıktan izler taşır.

10a) Şemadaki başlıklar bize bir edebi eseri tam ve doğru bir şekilde çıkarımlarda bulunmamız için büyük katkı sağlar.Çünkü edebi eserler verilen başlıklardaki kriterlerden doğrudan etkilenir...

b) Hepsiyle ilgili bilgileri bünyesinde barındırabilir.

c) cevabı 7.sorudaki maddeler...

ç) Tarih, sosyoloji, psikoloji...

SAYFA 16
ANLAMA VE YORUMLAMA:
1) Edebiyat tarihçisi edebi eserleri incelerken şunlara dikkat etmeli:
a) sanatçıların hayatını incelemeli (fiziki ve ruhi yapısı,yaşadığı sosyal ve fiziki çevre...)
b) edebi dönemleri incelemeli
c) dönemin sosyal, siyasi ve tarihsel olaylarını bilmeli
d) Dönemin sanat zevkini ve anlayışını incelemeli
e) Dönemin dil özellikleri iyi bilmeli

2) sosyoloji
felsefe
psikoloji
tarih
mantık
bilim ve teknoloji

3) Nutuk, İnkılâp Tarihimizin önemli ve gerçek kaynaklarındandır. Türk Kurtuluş Savaşı’nın dününe, bugününe ve yarınına ait her yönü Nutuk’ta bulmak olanağı vardır.Bizzat Atatürk'ün ağzından Türk Kurtuluş Savaşının gerçek öyküsüdür Nutuk...Mustafa Kemal Atatürk bu eseriyle bir milletin kurtuluşunun ne kadar zor ve çetin şartlarda kazanıldığının gelecek kuşakların da bilmesi için bu eseri yazmıştır.
4) Atatürk, gençliğe hitabında, Nutuk'un felsefesi hakkında ipuçları vermektedir.

Atatürk, Nutuk ile geçmişi anlatıp aynı zamanda gelecekte düşebileceğimiz tehlikeleri önceden sezmemiz için alınacak derslerden bahsetmektedir.
Mustafa Kemal Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı dönemi'ni birinci ağızdan aktardığı, Cumhuriyet tarihi açısından önemli bir eserdir.
Bazı sayfalarda açıkça belirttiği "sonraki yıllarda durumun kolay ve açıkça değerlendirilmesi için bu kadar ayrıntıya yer verilmiştir" sözü ile Atatürk ileri görüşlülüğünü bir kere daha ortaya koymuştur.
Göktürk Kitabeleri ise bilinen ilk yazılı belgelerimiz olduğu için çok önemlidir.
Ø Türklerin ilk yazılı eseridir.
Ø Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutar.
Ø Söylev türünde yazılmıştır.
Ø Oldukça gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanılmıştır.
Ø Türk dilinin gelişmişlik düzeyine ilişkin etraflı bilgiler edinilebilir.
Ø Hem dinî hem de din dışı konular işlenmiştir.
Ø Tarih, coğrafya ve edebiyata kaynak olacak niteliktedir.
Ø Türk tarihini, toplumun yaşam biçimini, dünyaya bakış tarzını ortaya koyar.

2.etkinlik cevabı sayfa 12'de var fakat siz de edindiğiniz bilgilerinizden ve yaptığınız araştırmalardan hareketle kendi görüşlerinizi kendi cümlelerinizle yazınız.

DEĞERLENDİRME:
1) Edebi dönemler
2) Şair ve yazarların hayatları
3) Şair ve yazarların edebi kişiliği
4)Sanatçıların(şair ve yazar) eserleri
5) Edebi dönemlerin belirleyici özellikleri
6) Edebiyatı etkileyen tarihi olaylar
7)dönemin siyasi özellikleri
8)-dönemin sosyal özellikleri
9) edebi türlerin gelişimi

2) (D)

3) (Y) (Y)
5) EDEBİYAT

6) iSLAMİYET ÖNCESİ

7) C

Sayfa 17
Hazırlık Soruları
1.)Türk devletleri bir taraftan birbirlerinden küçük dil, din, gelenek fartklılıkları olan bir çok "boy"un "konfederasyonuna" dayandığı için; diğer taraftan doğu ve batı (Çin ve İran, Bizans) kültür ve uygarlıkları arasındaki ticaret yolu üzerinde bulunduğundan dolayı, inanç ve geleneklerde geniş hoşgörü gösteren devletler idiler Türkler hem Orta Asyada iken hem de Anadolu'ya yerleştikten sonra, devamlı olarak doğu ve batı medeniyetleri arasında bir köprü görevi görmüşlerdir Türk devlet teşkilâtının başında "yabgu", "kağan", "han" (daha sonra da "sultan" ve "padişah") adlı, soy olarak asil bir yönetici bulunurdu Devlet başkanlığının ya babadan oğula ya da yakın akrabalar arasında geçtiği görülmektedir Bu gelenek daha sonra da devam etmiş, ancak Cumhuriyet döneminde meclisin seçimine bırakılmıştır.

2.)bütün dünyayı etkiliyen veya etkileyebilcek önemli olaylara göre çağlar belirlenir veya başlar biter ilk çağ yazının bulunmasıyla başlar kavimler göçüne kadar devam eder
orta çağ kavimler göçü ilr başlar istanbulun fethine kadar devam eder
yeni çağ istanbul un fethi ile başlar fransız ihtilali ile biter
yakın çağ fransız ihtilali ile başlar günümüz kadar devam eder. s

3.)Geçmiş, geleceğe yön verir. Geçmiş nasıl yazılırsa yetişen kuşaklar o geçmişe bakarak geleceğin doğrultusunu çizmeye çalışırlar. Başka deyişle nasıl bir gelecek tasarımı yapılmışsa, ona göre bir geçmiş yazılır. Bu anlaşılabilir bir durumdur. Perşembenin nasıl olmasını istiyorsanız ona göre bir Çarşamba düzenlerseniz yetişen kuşaklar büyük ölçüde verilen doğrultuda yollarına devam ederler ve tasarım gerçekleşir. Tasarımın gerçekleşmesi yetişen kuşaklara yüklenen paradigmaya ve onun niteliğine bağlıdır.


Paradigma: Dünyaya nasıl bakılması gerektiği konusunda bir takım önerme ve tezler... Aldığımız eğitim ve deneyimler sonucu kazandığımız bakış açısı... Farkına varmadan taktığımız psikolojik bir gözlük...

Sistemler nasıl bir gelecek tasarımı yapmışlarsa, geçmişi ona göre yazarlar. Geçmiş ile gelecek arasında çelişkinin ortaya çıkması, sistemin çocuklar tarafından yok edilmesi böylelikle önlenmeye çalışılır. Aşağıda tarihteki iki büyük siyasal ekonomik ve felsefi sistemin (sadece) tarihi sınıflamaları karşılaştırılarak ikisinin de aslında tarihin (en azından) çağ sınıflamaları konusunda yeterli açıklamayı yapamadıkları ortaya konmakta ve bir başka yaklaşım sunulmaktadır.

Sayfa 18
1.) İslamiyetin Kabulünden Önceki Sözlü Dönemde Oluşmuştur.

SAYFA 19
5) “Ali Bey, diri diri mezara gömülen bir kişi , çözümsüz bir bilmece ” gibi söz ve söz grupları dönemin zihniyetini yansıtmaktadır.

6) Bu metin Tanzimat dönemindeki Batılılaşmaya başlayan Türk toplumunun yaşayış, inanç ve adetlerini yansıtmaktadır.

7) Metin Türklerin İslamiyet’ten öncesi yaşayışarını yansıtan ırki özellikler 1.metin

Metin İslamiyetin kabulü ile oluşam medeniyetten…. 2. Metin x

Metin modern dönemde aklın ve bireyin……………………….. 3 .metin x

1.ETKİNLİK:
Türk edebiyatında İslam ve Batı medeniyetinin çok büyük etkisi vardır.Din ve medeniyet bir edebiyatı en fazla etkileyen faktörlerdendir. Türk tarihinde görülen üç medeniyet (iki medeniyet değişikliği), edebiyatın da seyrini değiştirmiş, onun konu ve şekil özelliklerini de etkilemiştir.
Bu arada tanışılan ve alış verişte bulunulan uluslar da edebiyatı etkilemişlerdir.
Meselâ, Araplardan ilmî eserlerle birlikte Arapça kelime ve tamlamalar, İranlılardan da İslâmiyet’le birlikte nazım tür ve çeşitleri alınmıştır.

SAYFA 20
8.soru:

* Dil anlayışı
* Dini hayat
* Kültürel farklılaşma
* Sanat anlayışı
* Coğrafya değişimi
* Lehçe ve şive ayrılıkları

9.soru )

TÜRK EDEBİYATI
1) İslamiyet öncesi Türk Edebiyatı
2) İslam medeniyetinin etkisindeki Türk Edebiyatı
3)Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatı

10) Gazel ve koşmayı karşılaştırdığımızda:
Dil olarak gazelde Arapça ve Farsça kelime ve kelime gruplarının fazla, dilinin ağır sanatlı ve süslü olduğunu görürüz.Koşma ise son derece sade yalın ve anlaşılır bir dille yazılmıştır.
İçerik olarak gazelde aşk,kadın temasını işlenirken koşma koçaklama türdedir, yiğitlik teması epikçe bir söyleyişle anlatılmıştır.
Gazel Divan edebiyatı zevk ve sanat anlayışını yansıtırken koşma halkın beğeni ve zevkinin bir ürünüdür.
Gazel tahsil görmüş eğitimli yüksek bir zümreye hitap ederken koşma halka seslenmektedir.
Aynı dönemde yazılmasına rağmen iki şiirin farklı olması farklı edebi kollara (divan-halk) mensup şairlerin kalemlerinden çıkması farklı sanat anlayışlarını benimsemiş olmalarından kaynaklanmaktadır.

SAYFA 21
ANLAMA VE YORUMLAMA
1) Bozkurt Destanı: İslamiyet öncesi Türk edebiyatı(sözlü edebiyat)
2) Vesiletü’n Necat:İslami devir Türk edebiyatı
3) İntibah: Batı etkisindeki Türk edebiyatı (Tanzimat dönemi)
4) Gazel( İslami Devir Türk edebiyatı- Divan edebiyatı)
5) Koşma(İslami Devir Türk edebiyatı ( Aşık tarzı halk edebiyatı)
Bu dönemleri belirlerken
Dil özelliklerine
Tema ve konuya
Nazım biçimlerine, yazın türlerine
Sanatçılarına ve onların özelliklerine
Sanat anlayışlarına…dikkat ettik.

2) Dil
Kullanılan nazım biçimleri ve türleri
Tema ve konu
Sanat anlayışı, zevki
Alfabe(Göktürk,Arap,Uygur,Lati n)
Yazın türleri(roman, hikaye, tiyatro)

2.etkinlik:
Resimlerdeki üslup farklılığının sebebi sanatçılarının farklı dönemlerde farklı sanat ve zevk anlayışlarını benimsemesidir.Bu farklılıklar edebi eserler için de geçerlidir.

Sayfa 22

3.Edebi eserlerden hareketle bir milletin duygu ve düşüncede geçirdiği evreleri inceleyebiliriz.Toplumunun aynası olan edebi eserler toplumun bir parçası olan bireyin de kendini tanımasına, anlamasına olanak verir.
DEĞERLENDİRME:

1) Destan döneminde kavmi(ırki) özelliklerin , dini dönemde dinin ,modern dönemde akıl ve mantığın etkisi edebi eserlerde çoktur.Ayrıca nazım ve nesir türlerinde, tema ve konularda, dil, üslup,sanat ,estetik ve zevk anlayışında belirgin farklılıklar vardır.

2) (Y)
3) (D)
4) (D)
5) (C)
6) (B)

1.soru
dil farkı
anlayış farkı
coğrafya farkı
kültür farkı
2. soru ( y)
3. soru ( d)
4. soru ( d)
5. soru c sıkkı
6. soru b şıkkı

Sayfa 23
1.soru--> türk edebiyatı en eski çağlardan bugüne kadar bütün sahaları devirleri ve sosyal tabakaları ile türk milletinin hayatını zevkini dünya görüşünü yaratma gücünü gösteren bir duygu düşünce ve hayal dünyasıdır onu ne kadar tanımaya çalışırsak kendimizi o kadar iyi anlarız.
2. soru ( d)
3. soru (y)
4. soru (d)
5. soru
birinci boşluk islamiyet öncesi
ikinci boşluk islamiyet sonrası
üçüncü boşluk batı etkisi
6. soru
edebiyat tarihi
7 .soru
1.islamiyet öncesi türk edebiyatı
2.islamiyet sonrası türk edebiyatı
3.batı etkisindeki türk edebiyatı
8. soru d şıkkı
9. soru e şıkkı
10. soru d şıkkı
11. soru e şııkı

1.ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRMESİ
1) Milletler uzun tarihleri boyunca edebiyatla ilgili sayısız eserler meydana getirirler. Edebiyat bir milletin hayat damarıdır. Edebiyat eserleri olmayan milletler uygarlaşamaz, tarih sahnesinden silinirler.
İşte edebiyat tarihi, bir ulusun yüzyıllarca meydana getirdiği edebî eserleri inceleyerek geçirdiği dönemleri kronolojik bir sıra içinde inceleyen bilim dalıdır.
Edebiyat tarihi, edebî eserlerle o eserleri yaratanları sosyal çevresi ile beraber inceler. Böylece geçmiş dönemlerde yaşayan atalarımızın duygu, düşünce ve sanat anlayışları hakkında bize bilgi aktarır. Edebiyat tarihi aracılığıyla değişik çağlardaki kültür birikimimizi tanırız.
Toplumların düşünce yapılarını, dünya görüşlerini öğreniriz. Bütün bu bilgiler bir edebiyat eserinin değerlendirilmesinde bize yol gösterir.Hülasa(özetle) Edebiyat uygarlık içindeki gelişmelere her zaman ön ayak olmuştur.
2) (D)
3) (Y)
4) (Y)
5) İslamiyet öncesi sözlü edebiyat döneminde, İslami , Batı etkisindeki
6) Edebiyat tarihi
7) 1)İslamiyetten önceki Türk edebiyatı
2) İslami Devir Türk edebiyatı
3) Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatı
8) (D)
9) (E)

SAYFA 24
10-(A)
11-(E)

2.ÜNİTE DESTAN DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI
SAYFA 26
HAZIRLIK SORULARI
*İLİYADA ve ODYSSEİA (Yunan) Truva filminin konusuyla aynıdır.

ŞEHNAME İRAN) İran-Turan mücadelelerini, Rüstemin yiğitliklerini,İskender'in İran'ı fethi anlatılır.
KALEVALA FİN) Doğaya karşı savaşan Finlillerin erdemlerini anlatır.
GILGAMIŞ (SÜMER) Ölümsüzlüğü arayan kral Gılgamış'ın hikayesidir.
BOEWULF İNGİLİZ) Yiğit Boewulf ve arkadaşlarının canavarla mücadelelerini anlatır.
MAHABARATA HİNT) Kaurava’nın Pandallarla yaptığı savaşı, Krişna ve Arcuna’nın kahramanlıkları...
CİD İSPANYOL)Ulusal kahramanları Rodrigo’nun 11.yy.da Araplarla mücadelesi anlatılır.
CHANSON de ROLAND FRANSIZ)Charlemagne döneminde Müslümanlarla yapılan savaşları anlatır.
NİBULENGEN ALMAN) 5.yy’da yapılan Hun-Alman savaşlarını anlatır.
ŞİNTO JAPON) Japonların milli destanıdır.
İGOR RUS) 12.yy’da Kıpçak’larla Rusların yaptığı savaşları anlatır.


*Akıl erdiremedikleri olayları olağan üstü güçlerle yorumlamışlardır.Örneğin tabiat olaylarının sebeplerini bilmedikleri için bunları kendileri dışında bir güçle açıklamaya çalışmışlardır.

1.soru: Oğuz Kağan destanı M.Ö 209-174 tarihleri arasında hükümdarlık yapmış olan Hun Hükümdarı Mete Hanın hayatı etrafında şekillenmiştir.Bütün Türk destanlarında olduğu gibi destanın ilk şekli günümüze ulaşmamıştır.

2.Metinde Türklerin İslamiyetten önceki yaşayışları görülüyor.
Göçebe yaşam tarzı
Göktanrı inancı
Toy(ziyafet) verilmesi
Kurultayın toplanması
Elçiler gönderilmesi
Oğuz Kağan'ın devletinin başına kağan olması
Bozkurtun yol göstermesi ve ordunun önünde olması
Akınların yapılması
Gerçek üstü olaylar vb...

3. AĞAÇ: Destanlarda ağaç motifi üç yönüyle yer alır: Sığınak (Oba), Ana ya da Ata, varlığı, devleti temsil eden sembol...
SU: Türkler arasında temizleyici, kötü ruhlardan ve hastalıklardan koruyucu bir unsur olarak kabul edilmiş, ateşe bağlı olarak birçok inancın ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.
IŞIK: Bu motif destanların kuruluşunda kutsiyetten kaynaklanan hayat verici bir özelliğe sahiptir. Destanların büyük kahramanları; bu kahramanlara kadınlık ve mukaddes Türk çocuklarına annelik yapan kadınlar ilahî bir ışıktan doğarlar.
BOZKURT: destanlarda hayat ve savaş gücünü temsil eder. Bozkurt, destanlarda Tanrı kurt ,anne kurt, ordular önünde yürüyen kumandan olarak geçer.
6) Mitolojik dönemde şimşek, rüzgar, kasırga yankı, şafak gibi nice şeyler birer tanrı olarak tasarlanırdı.Tabiatın her şeyine karşı korku ve hayranlık duyulurdu.İşte bu korku ve hayranlık önce mitoslar sonra da masal ve destanları meydana getirmiştir.Atatürk'ün sözü ile mitolojik ögeler arasındaki bağlantıyı bu şekilde açıklayabiliriz.

SAYFA 28
1.) İslamiyetten önceki sözlü edebiyat dönemine aittir.
2.)
Yaşayış özellikleri: Yarı göçebe hayatı yaşıyorlar ve avcılıkla uğraşıyorlar. Savaşçı ve cesurdurlar.
Irki Özellikler: Savaşçı,cesur, özgürlüğüne düşkün,Tabiat ve olağanüstü güçlerle mücadele
İnanç özellikleri: Gök Tanrı inancı vardır.

3.)
ağaç : Ağaç miti Türk düşüncesinde yaratılış nedeninin başlıca motiflerinden biridir. Bu düşünceye göre ilk insan 9 budaklı bir ağacın altında yaratılmıştır.

su : Türkler arasındaki temizleyici kötü ruhlardan ve hastalıklardan koruyucu bir unsur olarak kabul edilmiştir. Ateşe bağlı olarak birçok inanca zemin hazırlamıştır.

toprak :

ışık : Kutsiyetten kaynaklanan hayat verici bir özelliğe sahiptir. Kahramanların anneleri de ilahi bir ışıktan doğar.

bozkurt : Diğer adı da "Asena"dır. Neslin devamını sağlamak, Türklere rehberlik etmek, Türkleri felaketlerden kurtarmak.

SAYFA 29
4.) Bu sorunun cevabı metnin çoğunda yer almaktadır.
5.) Olağanüstü olaylara ve kişilere yer verilir.
Destanların söyleyeni belli değildir.
Bir milletin ulusal törelerini,inançlarını ve değerlerini yansıtır.
Destan kahramanlarına tarih sayfalarında rastlanabilir(Oğuz Kağan Destanı-Mete Han)

SAYFA 30 - ANLAMA VE YORUMLAMA
1.) Göçebe bir hayat yaşadıkları ve avcılıkla uğraştıkları için, güçlü ve cesurdur.
Oğuz Kağan için söylenenler eskiden övgü anlamı taşırken, günümüzde yergi (eleştiri) anlamı taşımaktadır. ( Ayakları öküz ayağı gibi, beli kurt beli gibi,...)

2.) Bütün dünyaya hakim olma düşüncesindedir.
"Güneş tuğumuz olsun gök çadırımız."

3.) Oğuz Kağan kurultay toplayarak halkına yaptığı işler hakkında hesap vermektedir. Bugünkü demokrasiden farkı yoktur.

4.) Her milletin milli destanı vardır. Bilimin hakim olmadığı zamanlarda ortaya çıkmıştır.

5.) Destanlar bilimin hakim olmadığı zamanlarda ortaya çıkmıştır. Günümüzde milli destanlar gerçekleştirilemez.

1. Etkinlik: Atatürk Türk milletindeki bağımsızlık aşkını mitolojik ögelerle anlatmaktadır.

SAYFA 31 - DEĞERLENDİRME
1.) Eski çağlarda (İslamiyetten önceki Türk Edebiyatı - Sözlü Edebiyat) bilimin hakim olmadığı devirlerde ortaya çıkmıştır. Deprem,savaş, yangın ve yıldırım düşmesi gibi olaylar karşısında insanlar aciz kalmış. Bunları açıklayabilmek için
destanlar oluşturulmuştur.

2.) D
3.) D
4.) D
5.) olağanüstü
6.) mitolojik
7.) E
8.) C

Sayfa 37
Değerlendirme
1.)
Bilindiği gibi söz yazıdan öncedir Böyle olunca da yazılı edebiyat ürünlerinden önce, sözlü edebiyat ürünlerinin oluştuğu ortadadır Bütün ulusların edebiyatında olduğu gibi Türklerin edebiyatında da sözlü edebiyatın doğuşu dinsel temellere dayanır Sözlü edebiyat ürünleri, daha yazının bulunmadığı dönemlerde, dinsel törenlerde üretilmeye başlanmış, kuşaktan kuşağa aktarılarak yaşatılmıştır

2.)
1. "Kopuz" adı verilen sazla dile getirilmiştir.
2. Ölçü olarak ulusal ölçümüz olan "hece ölçüsü" kullanılmıştır.
3. Nazım birimi "dörtlük"tür.
4. Dönemine göre arı bir dili vardır.
5. Dizelere genel olarak yarım uyak hakimdir.
6. Daha çok doğa,aşk ve ölüm konuları işlenmiştir.
7. Bu döneme yönelik elimizdeki en eski kaynak Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügat-it Türk" adlı eseridir.

3.)D
4.)D
5.)Y
6.)A (hece ölçüsü kullanılmıştır)

SAYFA 38
A.COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER(ŞİİRLER)
HAZIRLIK SORULARI:

* Eski Türk topluluklarında da ozan ya da kam, baksı gibi adlarla anılan Halk şairleri, söz söylemeye, saz / kopuz / davul çalma gibi yeteneklerin yanı sıra, büyücülük, hekimlik vb. çeşitli görevleri de üzerlerinde toplamışlardır. Bu bakımdan da toplum üzerinde oldukça etkindirler. Kam, Baksı, Şaman, Ozan gibi halk şairlerinin görevleri, destanların müzik melodileri yardımıyla okunmasını ve dilden dile dolaşarak akılda kalmasını sağlamışlardır. Ayrıca başka tür görevlerde de bulunan bu halk şairleri, dinsel törenler için din adamları, sağaltım için hekim, vb. meslekler gelişmiştir.

kam:büyü yapan.
baskı:ağır hastaları tedavi eden bir hekimdir.
ozan:sadece insanları eğitmez aynı zamanda eğlendirir.
şaman:alt ve üst dünyada yardım eder.

* İnsanlar sevindikleri zaman dışa dönük olurlar. Mutluluklarını jest ve mimiklerle belli ederler.Yüzleri güler. Ölüm karşısında ise üzülürler ve içlerine kapanırlar.İnsanlar duygularını çok çeşitli yollarla anlatabilirler.Bazen duygularını şiir yazarak bazen şarkı söyleyerek vb. şekilde ifade ederler.Eski çağlarda insanlar da duygularını ifade etmek için şiir yazmışlar, bir ölünün ardından ağıtlar yakmışlar, aşk ve sevgi gibi duygularını da şiirle yansıtmışlardır.

ALP ER TUNGA SAGUSU
a----Alp Er Tunga/ öldi mü “dimü”ler redif
a----Isız ajun/ kaldı mu “l” yarım uyak
a---Özlek öçin/ aldı mu
b---Emdi yürek/ yırtılur

c---Ögreyüki /mundağ ok “ok” redif
c----Munda adın/ tigdağ ok
c----Atsa ajun /uğrap ok
b----Tağlar başı/ kertilür

d-----Begler atın/ argurup “up” redif
d------Kagdu anı/ turgurup “r” yarım uyak
d------Menğzi yüzü/ sargarup
b------Körküm ağnar/ türtülür

e---Ulşıp eren/ börleyü “leyü” redif
e----Yırtıp yaka/ urlayu “r” yarım uyak
e----Sıkrıp üni/ yurlayu
b-----Sıgtap közi /örtülür

f--Könğlüm için/ örtedi “di” redif
f---Yitmiş yaşığ /kartadı
f--Keçmiş özüg /irtedi
b---Tün kün keçüp/ irtelür

SAYFA 39
ALPE ER TUNGA SAGUSU
AHENK UNSURLARI:

Ölçü: 4+3 7’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.(/) durakları gösterir.
Uyak: aaab/cccb/dddb/eeeb/fffb… düz kafiye vardır.Genelde yarım kafiye kullanılmıştır.
Redif: Yukarıda gösterilmiştir.
Sese dayalı edebi sanatlar: “t,g,k” seslerinin sık tekrarlanmasıyla ali terasyon, “”a,u” seslerinin tekrarıyla asonans yapılmıştır.

YAPI UNSURLARI:
Nazım birimi: dörtlük
Nazım birimi sayısı: 5
Uyak şeması: aaab/cccb/dddb/eeeb/fffb (düz kafiye örgüsü)
Tema:Ölümün ardından duyulan acı (ağıt)
Nazım türü: Sagu
Ses ve anlam kaynaşmasından oluşan birimler “ağıt” teması etrafında bir araya gelmiştir.

2) “Alp Er Tunga öldü mü?” denilerek tecahül-i arif (bilip de bilmemezlikten gelme sanatı)
“Felek öcünü aldı mı?” felek’e insani özellik kazandırılarak teşhis (kişileştirme)
“Şimdi yürek yırtılır.” Mübalağa
“Felek niyet edip ok atarsa” teşhis
“Safran sürülmüş gibi” teşbih(benzetme) yüz rengi safrana benzetilmiş…
“Erkekler kurt gibi uluyorlar” teşbih (benzetme)
“Kalbimin içi yandı” mübalağa (abartma)
Metinde kullanılan bu sanatlar anlatımı güçlendiriyor.
3) Bu ifade tarzları ölümün ardından duyulan acıyı daha güçlü anlatmak için kullanılmıştır.
4) Teması: Ölümden duyulan acı (ağıt)Bu tema şiirin daha hüzünlü ve acıklı olmasını sağlıyor.
5) Temalar şiirin söyleyiş vurgu ve tonlamasını belirler.Şiir bu temaya uygun şekilde okunur.
6)”Alp Er Tunga, ısız ajun, felek,ok atmak,kurt gibi,yaka yırtıp çığlık atmak” gibi söz ve söz grupları dönemin yaşantısını yansıtmaktadır.Eski Türkler “yuğ” adı verilen törenlerde ölenin ardından onun yiğitlik ve kahramanlıklarını anlatarak ölen kişinin ardından duyulan acıyı canlı bir şekilde ifade etmişlerdir.Okuduğumuz sagu her yönüyle dönemin zihniyetini yansıtmaktadır. Eski Türklerde önemli bir kişi öldüğünde ceset bir çadıra konur, ölen kişinin akrabaları kurbanlar keserek bu kurbanları çadırın önüne koyar, sonra hep birlikte atlara biner. Çadırın çevresinde yedi defa dönerlerdi.Ölüyü gömmek için uğurlu bir gün beklenir, ölü gömüldükten sonra da benzer törenler yapılarak kurbanlar kesilir ve mezarın etrafında yedi kez dönülürdü.Gömülen kahramanın mezarı çevresine balbal denilen taşlar dikilirdi.Türkler arasında yazı yaygınlaşınca böyle taşlar üzerine kitabeler dikilmeye başlandı. Köktürk Kitabeleri bu işlevle dikilmiş balballardır. Saz şairleri bu yas törenlerinde çeşitli şiirler söylerdi.

SAYFA 41
7.AHENK UNSURLARI

Ölçü: 4+3 7’li hece ölçüsü

Uyak ve redifler:
a……..esneyu “yu” redif
a……..osnayu
a……..kasnayu
b……..kükreşür

c…….ıngraşu “şu” redif
c……möngreşü
c…..tanglaşu
b……mangraşur

d……yaşnadı “dı” redif
d…….tuşnadı
d……kişnedi
b……okraşur

e……yagmurın “ın” redif , “r” yarım uyak
e……torın
e……..karın
b…….engreşür

f…….erüşdi “di” redif “ş” yarım uyak
f…….akışdı
f……..örüşdi
b……..ügrişür

g……..kölerdi
g…….ilerdi “di” redif “r” yarım uyak
g…….yılırdı
b……çergeşür


h….saçıldı
h…..suçuldı “dı” redif “l” yarım uyak
h….açıldı
b….yugruşur

ı…..tizildi
ı……yazıldı
ı…….özeldi “dı” redif “l” yarım uyak
b…….adrışur

Sese dayalı edebi sanatlar: Her birimde (dörtlükte) tekrar eden ünsüz harflerle aliterasyon; ünlü harf tekrarlarında ise asonans vardır.

YAPI UNSURLARI:
Nazım birimi: dörtlük
Nazım birimi sayısı: 8
Uyak şeması: aaab/cccb/dddb/eeeb/fffb/gggb/… (düz kafiye örgüsü)
TEMA:Bahar
Nazım türü: Koşuk

8) Edebi sanatlar:
1.birimde Rüzgar kar tipisine benzetilerek teşbih
5.birimde bulutlar kayığa benzetilmiş teşbih
6.birimde dünyanın nefesi denilerek teşhis
7.birimde çiçekler inciye benzetilerek teşbih
8.birimde çiçeklerin sıkılması teşhis
Bu sanatlar anlatımı güçlendirmektedir.

9)”Kuydı bulıt yagmurın” “tümen çeçek tizildi” “kökşin bulut örüşdi” “ajun tını yılırdı” tü tü çeçek çergeşür” gibi ifade kalıpları şiirin temasına uygun şekilde baharın gelişini canlı bir şekilde tasvir edilmesini sağlıyor…
10) Koşuk bahar teması etrafında ses ve anlam kaynaşmasından oluşan birimlerin bir araya gelmesiyle oluşmuştur.Tema şiiri ifade ederken vurgu ve tonlamayı belirleyen en önemli faktördür.
11) “Bulutlar gürleyip insanlar bağrışıyor” “Halk soğuktan titreşerek evlerine girdi.” İfadeler dönemin yaşantısını yansıtmaktadır.Halkın sağanak yağmurlar karşısında hayret etmesi ve bağrışması o dönemki insanların tabiat olaylarına takındığı tavrı da gösteriyor…Hayvancılık ve doğayla iç içe yaşıyor olmaları o dönem halkının yaşam tarzı hakkında bilgi veren örneklerdir.


1.etkinlik: Bknz.Hazırlık çalışması

SAYFA 42
1. İslam öncesi Türkler arasında , bir kahraman, bir devlet büyüğü öldüğünde bunlar için yapılan yuğ adı verilen yas törenlerinde kopuz eşliğinde söylenen şiirlere sagu denir.
a. Ölen bir kişinin arkasından söylenen ağıt şiirleridir. “Yuğ” denilen ölüm törenlerinde söylenir.
b. Ölen kişinin kahramanlıklarını, başarılarını, erdemlerini anlatır; ölümlerinden duyulan üzüntüyü dile getirir.
c. Koşuk nazım şekliyle söylenir.
d. Dörtlükler halinde söylenir.
e. 4+3=7’li hece ölçüsüyle yazılır.
f. Bu şiirlere İslâm sonrası halk edebiyatında “ağıt”, Divan edebiyatında “mersiye” denir
g. Divanu Lûgatit-Türk’teki Alp Er Tunga sagusu bu türün önemli bir örneğidir.
h. Sagu söyleyen kişilere sagucu ya da ağıtçı denir.

* 2. Hece vezni ve yarım kafiye ile söylenen şiirlerdir.
* Kopuz eşliğinde söylenir.
* Yiğitlik, aşk, tabiat konularını işler.
* Nazım birimi dörtlüktür.
* Bu şiirlerde düz kafiye kullanılır: aaaa, bbba, ccca. (aaab cccb dddb)
* Bu şiirlerin İslâm sonrası halk edebiyatındaki adı koşma'dır.
* Sığır denilen sürek avlarında söylenen lirik şiirlerdir.

3estan döneminin zihniyeti:

* Destan döneminde ırka(kavmi) özgü özellikler hayata hakimdir.
* Göçebe bir yaşam sürüyorlardı.
* Avcılık, hayvancılık önemli geçim kaynaklarıdır.
* Pagan inanışı, Şamanizm ve GökTanrı inancı Türklerin ilk dinî inancını oluşturuyordu
* Türkler, ehlîleştirdikleri atlarla akıncılık yapmışlar, çiftçilikle uğraşan kavimler üzerinde üstünlük sağlamışlardır…
* Destan döneminin temel zihniyeti olağanüstü varlık ve figürlerin hayata hakim olmasıdır.
* Destan döneminde şimşek, rüzgar, yankı ve yağmur gibi doğal olaylara doğa üstü nitelikler kazandırılmıştır.

4: Sözlü edebiyat döneminde nazım(şiir) en geniş yeri tutar.kopuz denilen bir çalgı eşliğinde söylenirdi.O dönemde şiir yazılmaz ,söylenirdi.Bu yüzden akılda daha iyi tutulması ve gelecek kuşaklara aktarılmasının daha kolay olması sebebiyle nesirden ziyade ezberlenmesi daha kolay olan nazım tercih edilmiştir.

* 5. Ölen kağanları için verilecek en özel hediyenin saçları olduğu
* Cesedin için boşaltılıp bahar yastıklarıyla doldurulması
* Ölenin önce altın tabuta sonra da ince işlemeli tahta bir tabuta konması
* Tam bir hafta boyunca davulların çalması
* Şamanların sagu söylemesi, genç kız ve kadınların ağlaması, şarkılar söylemesi
* Tabutun önünden geçen herkesin kağanın ismini mırıldanması

6) Her iki saguda ölenin ardından duyulan acı çeşitli şekillerde ifade ediliyor.Alp Er Tunga sagusunda da ölen kağanları için ağlayan , kurt gibi uluyan yakalarını yırtan sagular söyleyen insanlar vardır.
7) Sagular yuğ törenlerinde koşuklar ise sığır adı verilen sürek avı törenlerinde söylenen şiirlerdir.Sagu acının bir ifadesi koşuklar ise daha çok aşk, ayrılık, tabiat gibi durumlardaki duyguların ifadesidir.
8) Oğullar adlı metinde insanlar üzüntülerini ağlayarak, şarkılar söyleyerek, çığlıklar atarak davul çalıp dans ederek ortaya koymuşlardır.Benzer adetler günümüzde yapılmamaktadır.Günümüzde insanlar cenazelerde ağlayarak ya da ağıt yakarak üzüntülerini gösterirler.
9) Günümüzde incelediğimiz şiir beznerleri doğum ölüm ve eğlence gibi ortamlarda söylenmemektedir.Ama yöreden yöreye de değişen adet ve gelenekler yok da değildir.

SAYFA 44
DEĞERLENDİRME
1.Sagu bir kişinin arkasından söylenen ağıt şiirleridir, koşuk ise doğa sevgisi, aşk, kahramanlık, yiğitlik konularının işlendiği şiirlerdir.
Sagu “yuğ” törenlerinde koşuk ise “sığır” ve “şölen” adı verilen törenlerde söylenir.
Temaları farklı olduğu için söyleyişleri vurgu ve tonlamaları da farklıdır.
2.(Y)
3.(Y)
4)(D)
5. dörtlük
6)Alp Er Tunga
7) (A) şıkkı
8)(B)
9) Bence soru hatalı;çünkü “dı-m ve di-m “ ekleri aynı görevde(di'li geçmiş zaman ve 1.tekil şahıs eki) olduğu için rediftir.kelimelerin kökünde de benzer ses olmadığı için uyak kullanılmamıştır. Yine de zorlarsak D şıkkı denebilir

SAYFA 45
B.OLAY ÇEVRESİNDE GELİŞEN METİNLER(DESTAN)

HAZIRLIK
İlk Türk Destanları
1.Altay - Yakut
Yaradılış Destanı
2.Sakalar Dönemi
a.Alp Er Tunga Destanı
b.şu Destanı
3.Hun Dönemi
Oğuz Kağan Destanı
4.Köktürk Dönemi
a.Bozkurt Destanı
b.Ergenekon Destanı
5.Uygur Dönemi
a. Türeyiş Destanı
b. Göç Destanı
c.Mani Dininin Kabulü Destanı
İslamiyetin Kabulunden Sonraki Türk Destanları :
1.Karahanlı Dönemi
Satuk Buğra Han Destanı
2.Kazak-Kırgız Kültür Dâiresi
Manas
3.Türk-Moğol Kültür Dâiresi
Cengiz-name
4.Tatar-Kırım
Timur ve Edige Destanları
5.Selçuklu-Beylikler ve Osmanlı Dönemleri
a. Seyid Battal Gazi Destanı
b. Danişmend Gazi Destanı
c.Köroğlu Destanı
• Türk destanlarında yer alan kişi, zaman, mekan ve mitolojik ögeler günümüz edebiyatında kullanılmaktadır.Örneğin Nihal ATSIZ’ın “Bozkurtların Ölümü" Göktürk Kağanlığı tarihinden bir bölümü ve Kür Şad Destanı'nı anlattığı romanıdır.Latife Tekin’in “Sevgili Arsız Ölümü’nde romanında roman kişileri gibi zaman ve mekân algısı da hep düş, rüya, fantezi hurafe, gibi olağanüstü ögelerle sürekli iç içelik arz eder.Rasim Özdenören’in “Hastalar ve Işıklar” romanında “ışık” miti canlı şekilde anlatılır.Örnek metin:
Yüzbaşı Yağlaklar üç yaşında Ötüken’e getirilmiş bir Kırgız’dı. Kaç yıldır, bir fırsat bulup Kögmen
Dağı’nı aşarak atasının yurduna gitmeği, baba ocağını görmeği tasarlıyor, fakat her yıl bir
engel çıkıyordu. Bu buyruğu alınca artık Kögmen’i aşmak umutlarını bırakmak gerektiğini anladı.
Çünkü kendi yüz atlısıyla bir tümen Çinliyi oyalamak pek yakında Uçmağa varmak demekti. Fakat
pek yakında öleceğini düşünmek onu asla yüksündürmedi. Koca Kırgız yüzbaşı, içinde dirliğe veda
etmenin garipliği de çınlıyan çok gür ve heybetli bir sesle erlerini çabucak çevresine topladıktan
sonra yüz kişiyle on bin Çinliye daldı. Yağlakar, her kılıç vuruşta bir Çinli deviriyor ve : “Al! Kögmen
Dağı aşkına...” diye bağırıyordu, erleri de coşmuşlardı. Onlar da Çinlileri ikiye biçen vuruşlarını
“Ötüken aşkına”, “Kara Kağan aşkına”, “İ-çing Katun aşkına”, Şen-king aşkına” diye bağırarak
yapıyorlar, bir yandan da güneş görmüş kar gibi eriyorlardı.(Hüseyin Nihal ATSIZ “BOZKURTLARIN ÖLÜMÜ ROMANINDAN alınmıştır.)
• İnsanlar kendisini etkileyen kendilerinde şaşkınlık uyandıran kişi ya da olayları olağanüstü unsurlar ekleyerek ve abartarak anlatmaya yatkındır.Bu şekilde çekirdek gerçekliği olan bir olay zamanla kulaktan kulağa aktarılarak gerçeklikle ilişkisini kaybeder.

• SAYFA 46
1) Şu destanı M.Ö. 330-327 yıllarındaki olaylarla bağlantılıdır. Bu tarihlerde Makedonyalı İskender, İran’ı ve Türkistan’ı istilâ etmişti. Bu dönemde Saka hükümdarının adı Şu idi. Bu Destan Türklerin İskender’le mücadelelerini ve geriye çekilmeleri anlatılmaktadır.
• Olay örgüsü:
• İskender’in Semerkand’ı alıp Türk illerine doğru ilerlemesi
• Türk hükümdarı “Şu”nun Hucend vadisinin kıyılarına 40 öncü kumandan göndermesi
• Halkın Şu’nun hazırlıksız olduğunu düşünmesi ve karamsarlığa kapılması
• İskender’in ırmağı geçmesi,Şu’nun ise onunla savaşmak yerine doğuya çekilmesi
• 22 ailenin doğuya gidenlere katılmaması
• İskender’in bu 22 kişiyi görmesi ve onlara bir şey yapmaması
• Doğu’ya çekilmeyen 22 ailenin Türkmen adıyla anılması
• Şu’nun Çin tarafına geçmesi
• Şu ile Zülkarney’nin savaşması
• Türk kolunun İskender’in askerlerini bozguna uğratması
• Zülkarneyn ve Şu’nun barışması
• İskender’in Uygur şehirlerini yaptırıp geri dönmesi
• Şu’nun Balasagun’a gelip Şu şehrini kurması ve buraya tılsım koydurması
Kişiler:
Zülkarneyn(İskender), Şu ,Türklerden geriye kalan 22 kişi, diğer iki kişi, vezir
Zamanestanda belirsiz bir zaman söz konusudur.””Geceleyin, sonra, sabah olunca,ertesi gün , sonra” gibi yaklaşık zaman ifadeleri vardır.
Mekan: Semerkand,Balasagun, Şu Kalesi, çadır,Çin,Uygur yakınları, Altın Han dağı…”
4) Metnin yapı unsurları tasvir edilmeden anlatılmıştır.Olayın geçtiği mekanlar sadece yer adı olarak yer almış,bu mekanlarla ilgili betimleme yapılmamıştır.Zaman ifadeleri de belirsizdir, kişiler belirgin ve ayırt edici özellikleriyle anlatılmamıştır.

SAYFA 47
5) Metnin yapı unsurları temayı(iletiyi) vermede ve somutlaştırmayı gerçekleştirmede birer araç işlevi görmektedir.
6) Şu destanı M.Ö. 330-327 yıllarındaki olaylarla bağlantılıdır. Bu tarihlerde Makedonyalı İskender, İran’ı ve Türkistan’ı istilâ etmişti. Bu dönemde Saka hükümdarının adı Şu idi. Bu Destan Türklerin İskender’le mücadelelerini ve geriye çekilmeleri anlatılmaktadır. Doğuya çekilmeyen 22 ailenin Türkmen adıyla anılmaları ile ilgili sebep açıklayıcı bir efsane de bu destan içinde yer almaktadır.
Destandaki olay ve kişiler zamanla halkın ağzında dolaşa dolaşa olağanüstülükler kazanmış ve bugünkü halini almıştır.
7)Şu denilen şehri yaptı.Oraya bir de tılsım koydurdu.Bugün leylekler o şehrin kapısına kadar gelir,fakat şehri geçip gidemezler.Bu tılsımın tesiri bugüne kadar sürmektedir.Bu ve benzeri olağanüstülükler metnin destan olma özelliğinden kaynaklanmaktadır.Çünkü destanlar çekirdek bir gerçekliğin zamanla halkın hayal gücünün etkisiyle olağanüstülük kazanıp yayılması ve sonrasında yazıya geçirilmesiyle oluşur.
8)”Şu Destanı” bir edebiyat metnidir.Kurmacadır.
9)Destanda hem öğretici hem de sanat metni işlevi bir aradadır.

SAYFA 48
10)
Deli Kurt’un analığından dinlediği masalın etkisinde kalması
Gökçen kızın pınardan su almak için gelmesi, Deli Kurt ve yanındakilere yaklaşması
Deli Kurt’un Gökçen isimli kızı görünce onun güzelliğinden adeta büyülenmesi
Gökçen’in pınara gelmesi
Gökçenle Satı Kadın’ın konuşmaları
Gökçen kızın pınardan uzaklaşması Deli Murat’ın kızın etkisinden kurtulamaması
Kişiler:
Deli Kurt,Gökçen kız,Satı Kadın, üç sipahi, Çakır
Zaman: Belirgin zaman ifadeleri yoktur.
Mekan: Pınar başı
11) Her iki metin de anlatmaya bağlı metin olduğu için yapı unsurları olay örgüsü, kişiler yer ve zaman ögelerinden oluşmuştur.”Deli Kurt” romanında kişi ve olaylar canlı bir şekilde tasvir edilmiştir,bu durum Şu Destan’ında yoktur.
12)Destanda kullanılan dil romandaki gibi edebi değildir.Deli Kurt romanında yazar son derece akıcı ve yalın Türkçe’yle bir aşkı oldukça çarpıcı canlı tasvirlerle ve dilin inceliklerini kullanarak anlatmıştır.Destanda ise dil son derece basit ve genelde göndergesel işlevde kullanılmıştır.
13) “Şu Destanında her şeyi öncesi ve sonrasıyla bilen ilahi bakış açılı (hakim) anlatıcı vardır.Anlatıcının hedeflediği kitle halktır.
14) Şu destanı, M.Ö. 330-M.Ö. 327 yıllarındaki olaylarla bağlantılı olan eski bir Türk destanıdır.
Bu tarihlerde Makedonyalı İskender, İran'ı ve Türkistan'ı istilâ etmişti. Bu dönemde Saka hükümdarının adı Şu idi. Bu Destanda Türklerin İskender'le mücadelelerini ve geriye çekilmelerini anlatılmaktadır. Doğuya çekilmeyen 22 ailenin Türkmen adıyla anılmaları ile ilgili sebep açıklayıcı bir efsane de bu destan içinde yer almaktadır.
Deli Kurt, Yıldırım Beyazıd’ ın oğlu isa bey in hiç göremediği çocuğudur. isa bey hamile olan hatununu en çok güvendiği sipahilerden biri olan Çakır’a emanet eder, o da bala hatun’u tımarının yakınındaki anasının obasına götürür ve yerleştirir. bala hatun’un murad adında bir oğlu olur, obada Murad’a “ deli kurt” lakabı takılır...Deli kurt gün geçer gerçek bir sipahi olur, orduya girer, ağasıyla tımar komşusu olur... Bir gün Gökçen adında bir kız görür, bu kız oba halkı tarafından pek tekin görülmez. peri kızıdır diye konuşurlar, doğaüstü güçlerini bilirler, uğraşmazlar. Deli kurt bu kıza gönlünü kaptırır, bir sipahiye yakıştıramaz ama yine de onu düşünmeden edemez...aşkıyla yanar tutuşur, en sonunda aşkını itiraf eder karşılıkda bulur, fakat deli kurt un savaşa gittiği bir sırada obayı sel basar, hem analığı, hem gökçen kızı sel alır gider. savaş dönüşü bunu duyan deli kurt atına atlar ve evini yurdunu bırakarak hiç bilmediği bir yere doğru gider, uzaklaşır...
15) Şu Destanı’nda Şu ve Zülkarneyn destanın baş kişileridir.Olaylar bunların etrafında şekillenir.Deli Kurt’ta ise Deli Kurt ile Gökçen kız romanın baş kahramanıdırlar.Olaylar bu kişilerin etrafında şekillenir.Diğerleri yardımcı karakterdirler…
1.etkinlik: bknz.Hazırlık bölümü

SAYFA 51
16) Her iki destanın teması da kahramanlıktır.Kahramanlık teması evrenseldir

2.ETKİNLİK
Şu Destanı Odysseia
Kişiler Şu, İskender …
Kişiler: Odysseia , Kikonlar,Lotofaglar,Kirke,Kaly psoPenelope,Laertes,Antinoos
Tema: Kahramanlık Kahramanlık
Kişiler bakımından her iki destanda da olağanüstü güçlere sahip kahramanlar bulunmaktadır.
18) Mitolojik unsurlar,hayatla mücadele, dini inançlar ve musiki destan dilinin oluşmasını sağlayan unsurlardır.Destan dili bu ögeler üzerine kurulur.
• 19) Destan dili şiirsel bir yapıya sahiptir, doğal dil değildir.
• Destan dili ahenklidir, doğal dil değildir.
• Destan dilinde sanatsal işlev vardır, doğal dilde genelde göndergesel işlev kullanılır.
• Destan dili mitolojik unusurları barındırır, doğal dil barındırmaz.
• Destan dilinin coşkulu, epik bir anlatımı vardır, doğal dilin genelde yoktur.
• Doğal dil destan diline göre daha akıcıdır.
• Destan dili abartılıdır, doğal dil daha yalın ve sadedir.
• Doğal dildeki göstergelerin karşılama gücü belli yere kadardır.Fakat insanların hayal dünyası sınırsız olduğu için göstergeleri belli bir noktaya kadar kullanabilir.Bu nedenle göstergeleri bir noktaya kadar kullanabilir.Destan dilinin olağanüstülükleri karşılaması ancak bununla mümkün olur.
• 3.etkinlik: bknz. Hazırlık çalışması
20) Oluşumu:
* Halkı derinden etkileyecek bir olayın yaşanması
* Bu olayda öne çıkan bir kahramanın olması
* Toplumda derin izler bırakan olay ve kahramanın destansı öykülerinin ozanlar tarafından söylenmesi ve bunun yayıl¬ması
* Güçlü bir şairin toplum içinde anlatıla anlatıla zenginleştiril¬miş hikâyeleri derleyerek yeniden yazması.
Destanların bir ozan tarafından son hâli verilinceye kadar olan süreçte halkın hayalleri destanlara katılır, zamanla destanlara yeni olaylar da eklenir. Yeni olaylarla zenginleşen destanlar, ortak bir eser haline gelir.
Tema: Bir milleti derinden etkileyen millet hayatında derin izler bırakan kişi ya da olaylar
Dil-anlatım : Şiirsel ve manzum bir yapı söz konusudur.Anlatıcı her şeyden haberdar olan ilahi bakış açılı anlatıcıdır.Ahenk için genelde devrik cümle kullanılır.
Olağanüstülük: Destanlardaki olay örgüsü hayal gücü ile zenginleştirilmiş ve olağan üstü nitelik kazanarak gerçeklikle bağını koparmıştır.
21.
• Anlatımı sözlüdür.
• Din törenlerinde(şölen,sığır,yuğ) doğmuş, din dışı törenlerde gelişmiştir.
• Edebi ürünler manzumdur.(şiir şeklindedir)
• Edebi ürünler anonimdir, bunlara milli özellikler hakimdir.
• Yalın bir dil kullanılmıştır, dil yabancı etkilerden uzaktır,ÖZTÜRKÇEDİR
• Şiirde “yarım uyak, hece ölçüsü, dörtlükler” kullanılmış.
• Şiir söyleyen kişilere “ozan, kam, baksı, şaman” denilir.
• Bu dönemde “sav, sagu, koşuk, destan” nazım şekilleri görülür.
• Genellikle aşk,tabiat, kahramanlık ve ölüm konuları işlenmiştir.
• 22.Bknz.hazırlık soruları

SAYFA 52
4.etkinlik
Destan parçalarındaki ortak motif “SU” motifidir. Su: Türkler arasında temizleyici, kötü ruhlardan ve hastalıklardan koruyucu bir unsur olarak kabul edilmiş, ateşe bağlı olarak birçok inancın ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Türklerin Müslüman olmalarından sonra da ateşle ilgili inanışlar devam etmiş; ateş üzerine tükürmek, ateşi su ile söndürmek, ateşe karşı küfretmek günah kavrama dâhil edilmiştir.

1.) Zülkarneyn’in 22 kişiyi görerek “Bunlarda Türk alametleri var ;bunları görünce kimseye sormadan bunlar için “Türk manend” dedi ki manası “Türk’e benziyorlar” demektir.Bu ad o adamlar için bugüne kadar kaldı.”Diğerleri Altın Kan ve Şu şehrinin adı…(Metinden bulunuz)
Günümüzde de yer adlarının verilişi ile ilgili benzer anlatımlar vardır. Örneğin Tavşanlı ilçesinin adı: Yıldırım Bayezıd yanında bulunan diğer görevlilerle birlikte Bursa’dan Kütahya’ya Germiyan Beyinin kızını görmeye gelirken Tavşanlı sahrasından geçer.O zamanlar buraları fundalık-çalılıktır.Yıldırım Bayezıd,burada avlanır ve tavşanların bol olmasından dolayı da “Buranın tavşanı çok” der.O günden bu güne burası “Tavşanlı”olarak kalır.
2)Her iki destanda da “su” motifi kullanılmıştır.Her iki destanda da Kalaç soyunun etnik kaynağının etimolojik yönden destan yapısı içinde yer alır.Oğuz Kağan Destan’ında daha çok olağanüstülük vardır.
3) Oğuz Kağan da Hakan Şu da Türk hükümdarıdır.İkisi de olağanüstülükler gösteren bir yapıya sahiptir.Mücadeleleri şahsi değil millidir.

SAYFA 53
DEĞERLENDİRME
1) 1- Doğuş (oluşum) aşaması:
Bu aşamada milletin hayatında iz bırakan önemli tarihî ve sosyal olaylar, bu olaylar içinde yüceltilmiş efsanevî kahramanlar görülür.
2- Yayılma aşaması:
Bu safhada, söz konusu olay ve kahramanlıklar, sözlü gelenek yoluyla yayılır. Böylece bölgeden bölgeye ve nesilden nesle geçer.
3- Derleme (yazıya geçirme) safhası:
Bu safhada, sözlü gelenekte yaşayan destanı, güçlü bir şair, bir bütün halinde derleyip manzum olarak yazıya geçirir. Çoğu zaman bu destanların kim tarafından derlendiği ve yazıya geçirildiği belli değildir.
2) (D)
3) (D)
4) (D)
5) Bozkurt ve Ergenekon Destan’ıdır.
6) Destan
7) (A)

SAYFA 54:
HAZIRLIK:
1)Tarihimizin ve dilimizin ilk en önemli belgeleri Göktürk Yazıtlar(Orhun Kitabeleri)dir.
*Doğu Göktürklerine aittirler.
*720,732,735 yıllarında dikilmişlerdir.
*Vezir Tonyukuk, Bilge Kağan, Kültigin adına dikilmişlerdir.
*YollugTigin adlı bir yazara yazdırmıştır.
*Öz Türkçe ile yazılmıştır.
*Türk hakanlarının Göktürkleri nasıl birleştirdiklerini, devleti nasıl idare ettiklerini, gelecek kuşakların ne yapmaları gerektiğini anlatan bir nutuk (söylev)tur.
* Aslında birer mezar taşı olarak tasarlanmışlardır.
* Taşların üç tarafı Göktürk alfabesiyle bir tarafı da Çince yazılmıştır.
* Eserler şu an MOĞOLİSTAN sınırları içindedir.
* 1900' lü yılların başında Strahlanberk tarafından bulunmuş, Danimarkalı Thamson tarafından okunmuşlardır.
*Çinlilere karşı bağımsızlık savaşı yapan, Türk bütünlüğünü yeniden kurmak için içte ve dışta savaşan Göktürklerin hikayesi anlatılır bu yazıtlarda. Bu abideler 38 harfli olan Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. Bunlardan en önemli olanları 3 tanedir.
1.Bilge Tonyukuk Yazıtı: Dört bakana vezirlik etmiş olan Tonyukuk tarafından yazılmıştır. Daha çok Çinlilerle yapılan savaşlar anlatılmaktadır.
2. Kül Tiğin Yazıtı: Göktürk hakanı Bilge Kağan'ın kardeşi Kül Tiğin'in ölümü üzerine Bilge Kağan tarafından dikilmiştir
3. Bilge Kağan Yazıtı: Göktürk hakanı Bilge Kağan'ın ölümünden sonra yazdırılmış bir abidedir. Son iki yazar daha çok dönemin olaylarından, törelerden ve Bilge Kağan'ın ulusuna dilediği iyi dileklerden söz eder.
UYGUR DÖNEMİ YAZILI ESERLERİ
Göktürk devletinin yıkılmasından sonra kurulan uygur hanlıklarından kalma eserlerdir Daha çok Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir. Bunlar turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Uygurların kâğıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır. Dönemden kalma birçok hikâyenin yanında "kökünç" denilen bir ilkel tiyatro eserleri de vardır. Uygurlar bu eserleri 14 harfli uygur alfabesiyle yazmışlardır.Altun Yaruk ve Sekiz Yükmek(yığın) adlı eserler Budizm'i anlatan dinsel metinlerdir.Ayrıca Irk Bitig (Fal Kitabı) ve Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi (İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzade) adlı metinler vardır.
2)Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler
Göktürk (Orhun) alfabesi: Metinleri Orta Asya’daki Orhun Nehri kıyısında bulunduğu için Göktürk veya Orhun ismi ile anılır. Orhun’da yerleşen Türkler tarafından kullanıldığı için de Türük, Türk Alfabesi denir. Türklere mahsustur ve Esik Kurgan yazısına benzer. Hunlar, Göktürkler ve sathi olarak da Asya ve Avrupa’ya yayılan Türk kavimleri, kullanmıştır. Bu alfabede resmin göze hitap ettiği ve ses haline geldiği açıkça görülür. Göktürk alfabesi otuz sekiz harften meydana gelir. Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, gerisi sessizdir. Ayrıca ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd, gibi heceler ayrı harflerle gösterilmiştir. Sesli harfleri, sessizler okutur. Sağdan sola doğru yazılır. Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan hatırasına yazılıp, dikilen Orhun Abideleri bu alfabenin şaheser numunesidir. Bunlar ayrıca Türkçe'nin bilinen ilk yazılı metinleridir.
Uygur alfabesi: Göktürklerden sonra Türkistan’da devlet kuran Uygurlardan adını alır. Uygurlar ve Türkistan’daki Türkler kullandı. On sekiz işaretten meydana gelir. Dördü sesli, gerisi sessizdir. Harfler umumiyetle birbirine bitişiktir, çok defa başta, ortada ve sonda olmak üzere üç şekli vardır. Sağdan, sola doğru yazılır. Sekizinci asırdan, on ikinci asra kadar yaygın, on beşinci asra kadar mevzii bir şekilde görülür. Bu yazının kâtiplerine, bakşı, bakşıgeri veya serbahşı adları da verilmiştir.
Arap alfabesi: Türklerin topluca İslamiyet'i kabulünden, yani 10. asırdan sonra geniş bir sahada bütün Türk-İslam devletleri tarafından kullanıldı. Arap Alfabesi yirmi sekiz harf olmasına rağmen Türklerin kullandığı İslam harfleri otuz bir ile otuz altı harften meydana gelir. Sağdan sola doğru yazılan bu alfabe, bütün Türklüğü kucaklamış ve Türkçe'nin çeşitli lehçelerinde, pekçok kitap, kitabe yazılmıştır. Muazzam ve kesintisiz abidevi eserler bu alfabe ile verildi. Türkiye, İslam alemi ve dünyanın her yerindeki kütüphane ve kitapseverlerin kitaplıklarında İslam harfleriyle yazılmış milyonlarca Türkçe eser mevcuttur. Dünyanın en büyük ve muazzam arşivi, Türk - İslam alfabesiyle yazılan Türkçe evraklarla doludur.
Kiril alfabesi: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği hudutları içinde yaşayan Türkler tarafından kullanılmaktadır. Kiril Alfabesi, ihtiyari olmayıp, Rus ve komünist emperyalizmin zoraki tatbikidir. Komünist idare, Türklere tek bir alfabe kullandırmayıp, milli birliği bozmak için on sekiz Türk boyuna değişik işaretli alfabe kullandırmıştır. Sunî bir Slav alfabesidir. Otuz sekiz harftir. On biri sesli, gerisi sessizdir. Soldan sağa doğru yazılır. Kullanma alanı, Rusya’daki Türkler içindir.
Latin alfabesi: Bu alfabe, 1925 yılında ilk defa Azeri Türklüğü tarafından kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra; 1928’de Türkiye’de kullanılmaya başlandı. Günümüzde, Türkiye ve Avrupa Türkleri kullanır. Latin asıllı yirmi dokuz harften meydana gelir. Sekizi sesli, gerisi sessizdir.
Türkler; Orhun-Türk, Uygur-Sogd, Arap-İslam, Kiril-Slav ve Latin alfabelerinden başka Sogd, Mani, Brahmi, Süryani, Rum, Slav vs. gibi alfabeleri de kısmen kullanmışlardır.
Kaynak: Genel Türk Tarihi / dallog.com


3a) Türk adının geçtiği ilk edebi metin ve şuan bilinen en eski ve ilk Türkçe metin Göktürk yazıtlarıdır. Göktürk yazıtlarında; taşlar üzerine yazılmış ilk Türk tarihi, Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi, milletle hesaplaşması, devletin ve milletin karşılıklı vazifeleri, Türk nizamının, Türk töresinin, Türk medeniyetinin, yüksek Türk kültürünün büyük vesikası, Türk askerinin dehasının, Türk askerlik sanatının esasları, Türk feragat ve faziletinin anlatılması yönünde önemli bir yeri vardır Türk Tarihi açısından.
Göktürk Yazıtları, Türk tarihi, toplum yaşamı, kültürel yapısı yönünden de aydınlatıcı bilgilerle doludur. Yazıtlar Göktürk Kağanlığı'nın resmi ağızdan yazılmış bir tarihi görünümündedir. Tarihte ilk kez Türk adıyla kurulan bu devlet bozkır devletlerinin belirgin özelliklerini taşır. Aynı soydan gelen bütün boylarını "il" adıyla oluşturacak yapıda merkezi otoriteye bağlanması, siyasal erkin hemen bütünüyle orduya dayandırılması, dolayısıyla da iktisadi gücün bu orduyla sağlanması.
b)“Türklük bilincini oluşturmak ve Türk birliğini sağlamak.” Kendinden önceki Kağanlar gibi Bilge Kağan''da, Orta Asya''da Türk birliğini gerçekleştirmeyi siyasal amacı olarak her şeyin üstünde tutmuştur. Ulusuna geçmiş dönemin dağınıklığını, başka ulusların buyruğu alanında geçirilen yılların acılığını verirken çözümü de göstermektedir: “Bilgili ve cesur Kağanların çevresinde ulus toplanmak ve töreyi kurmak. Bir askerlik ve siyaset tarihinden çok farklı olmayan yazıtlarda, “il” e. Ulusal bilince ve ulusal birliğe verilen önemin her biçimde ön planda tutulması boşuna değildir. Var olanın temel koşulu budur. “Zamanı Tanrı yaşar. İnsanoğlu hep ölümlü doğmuştur.” Ama “il” sonsuza dek yaşayacaktır…İl tutacak yer, Ötüken ormanı imiş. Ötüken ormanında daha iyisi hiç yokmuş…
4) Yazılı edebiyat, Türkler arasında yazının kullanıldığı devirlerde başlayan bir edebiyattır. Eldeki en eski ürünler 5. ve 6.yüzyıllarda yazıldığı tahmin edilen Yenisey Kırgızlarına ait balbal adı verilen mezar taşlarıdır. Ancak bu yazıtlar, adlar ve birkaç sözcükten oluşan Türkçe sözlerden ibarettir. Bu yazıtlardaki alfabe daha sonraki dönemlerde kullanılan Göktürk alfabesine göre ilkel bir nitelik taşır.Bu yazıtlar çok tahrip olduğu ve okunamadığı için edebi bir belge niteliği taşımazlar...
Bu sözle sözün söylenince unutulup gittiği, yazının ise asırlar sonrasına taşınabileceği gerçeği vardır.Yani "söz uçar, yazı kalır." da diyebiliriz.

SAYFA 57:
Döneme özgü özellikler:
Kağanın "kut"lu olduğu inancı(Tanrı gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağan...)
Gök Tanrı inancı( inanç sistemi)
Devlet idaresindeki birtakım unsurlarşadpıt, tarkat, buyruk beyleri...)
Ordunun sevk edilmesi, düzenlenen askeri seferler
Dönemin yer adlarıÖtüken,Şantung Ovası,Demir Kapı,İnci Nehri,Tibet)
Çinlilerle anlaşmalar yapıldığı (siyasi zihniyet)
Çinlilerle ipek,altın , gümüş ticareti yapıldığı (ekonomik zihniyet
Çinlilerin Türklere yaptığı hileler, entrikalar...(siyasi ilişkiler)
Kısa cümlelerin kullanılması, dilin ÖzTürkçe olması,anlatımda aliterasyonlar görülmesi,bir söylev niteliğinde olması edebi zevki yansıtmaktadır.
1.ETKİNLİK:
a) Orhun Yazıtları, Moğolistan'ın kuzeyinde, Baykal gölünün gü*neyinde, Orhun ırmağı vadisindeki Koşo Saydam gölü yakınla*rındadır. Bu yazıtlardan Kül Tigin ve Bilge Kağan Anıtları, Koçho Tsaydam bölgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Ton-yukuk Anıtları ise, Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından yakla*şık 360 km uzakta, Tola Irmağı'nın yukarı yatağındaki Bayn Tsokto bölgesindedir.

Göktürk alfabesi otuz sekiz harften meydana gelir. Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, gerisi sessizdir. Ayrıca ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd, gibi heceler ayrı harflerle gösterilmiştir. Sesli harfleri, sessizler okutur. Sağdan sola doğru yazılır.
b) Türk adının ilk geçtiği ve yazılı ilk edebi belgelerimiz olduğu için...
c)Türk tarihi hakkında bilgi veren bu anıtlar, Türkler tarafından yazılmış ilk belgelerdir.
Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin özelliğini taşırlar.
Yazıtlarda, Türk adı ilk olarak bir milleti ifade etmek üzere kullanılmıştır.
Türk dili ve edebiyatının en eski örneğidir.
Türk yazısının en eski alfabesiyle yazılmıştır.
Orta Asya kültürünün en açık olarak ifade edildiği belge özelliğini taşırlar.
Yazıtlarda, Türklerin tarihlerinin araştırılmasına imkan veren, ekonomik, sosyal ve kültürel hayatlarıyla ilgili bilgiler bulunmaktadır.
Yazıtlar, sadece mezar taşları olmayıp, bütün Türk boylarına seslenen siyasî bir beyanname karakterini taşımaktadır.
3) Metnin temel düşüncesi Bilge Kağan'ın milletine nutuk tarzında öğütleridir.Metnin içeriği de bu düşünceye paralel olarak söylev tarzında şekillenmektedir.
4) tengri>Tanrı
teg > gibi
tengride > gökte
olmış > olmuş
kagan > kağan (g>ğ değişimi)
ödke > zamanda (artık kullanılmıyor)
olurtum > oturdum (ses değişikliğine uğramış)
sabımın > sözümün (artık kullanılmıyor)
tüketi > tamamıyla ( artık kullanılmıyor)
eşidgil> işit ( e>i değişimi d>t değişimi ,-gil eki de emir kipi şeklinde kullanılmıyor)
ulayu > bilhassa (kullanımdan düşmüş
ini > küçük (kullanımda düşmüş)
yiünüm> şeklini almış
oğlanım> oğlum şeklini almış
biriki>bütün (kullanılmıyor)
oguşum > soyum (kullanımdan düşmüş)
budun>millet ( kullanılmıyor)
biriye>güneydeki
begler> beyler ( g>y değişimiyle günümüze ulaşmış
Bazı sözcüklerin günümüzde kullanılmadığı bazılarının da ses değişikliğine uğrayarak günümüze kadar geldiğini görüyoruz.
5) Bengü taş; ebedî, sonsuz taş demektir. Özellikle ka*ğanların ve devletin ileri gelenlerinin ölümünden sonra, onlar adına bir anıt yaptırmak, Göktürklerde bir gelenek hâlini almış*tır. Diktirilen taşlar üzerine kağanlar istediklerini yazmış, bütün milletin ona göre davranmasını istemişlerdir. Bu sözlerin taşlar üzerinde ebedî olarak kalacağını ve Türk milletinin sonsuza ka*dar bunlardan ders alacağını düşündükleri için diktirdikleri taş*lara "bengü taş" adını vermişlerdir. Göktürklerden sonra Uy*gurlar bu geleneği devam ettirmişlerdir.
2.ETKİNLİK:Okuduğumuz metinde Bilge Kağan sözünün herkes tarafından tamamen işitilmesini isteyerek söze başlamış, daha sonra yaptığı seferlerden bahsetmiştir.Milletine seslenerek Ötüken ormanında oturmaları halinde güvende olacaklarını Çinlilerin yaptıkları hileleri ve bu hilelere daha önce inananların ne hale geldiklerini, hakimiyetlerini nasıl kaybettiklerini bu yüzden de ancak birlik olarak ve beraber yaşayarak güvende olacaklarını belirtmiştir.

SAYFA 61:
6)"Bir gün Mihrace halka dağ, ırmak, göl ve ağaç tanrılarına dua etmelerini ve kurban sunmalarını emretti."
"Sudaki şeytanlar vurup gemiyi sulara gömerler."
"Eğer Burkan talihini bulursanız beni de unutmayınız, sizin talihinizle biz de bu günahkar bedenden kurtulalım."
"O zaman kötü düşünceli Şehzade'nin gönlüne şeytan düşüncesi geldi"
"Bunun üzerine Burkan (Buda)..." gibi söz ve ifadeler Uygurların dini inançlarını yansıtmaktadır.Bu ifadeler metnin dini içerikli olduğunu gösteriyor.
7. Uygur dönemi metinlerin genel özellikleri:
Daha çok Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir.
Bunlar Turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır.
Uygurların kağıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır.
Dönemden kalma birçok hikayenin yanında “kökünç” denilen bir tür ilkel tiyatro eserleri de vardır
Uygurlar bu eserleri 14 harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır.Her iki metin de dönemin zihniyetini yansıtır.

3.ETKİNLİK:
1.metin söylev(nutuk) niteliğindedir, 2. metinde böyle bir özellik yoktur.
1.metinde GökTanrı inancı vardır, 2.metin Budizm'in öğretileri vardır.
1.metin daha çok sosyal, siyasi içeriğe sahiptir, 2.metin dinsel içeriğe sahiptir.

Kültür bir milletin sahip olduğu maddi ve manevi bütün ögeleri ifade eder.Edebiyat dille gerçekleştirilen bir etkinlik olarak kültürün içinde yer alır.Gerçekte kültürün temelini "dil" oluşturur.Biliyoruz ki dil, birçok kültür değerinin yaratıcısı olduğu gibi bunların çoğunun da taşıyıcısıdır.Yüksek kültür değerleri arasında yer alan edebi eserler de doğrudan dile dayanır.Peki kültür ile edebiyat arasında nasıl bağ vardır, aradaki ilişkiyi şöyle değerlendirebiliriz.Kültür edebiyata ayrı bir derinlik kazandırır, edebiyat da kültüre canlılık katar, onu zenginleştirir.Kültür ve edebiyat arasındaki bu etkileşim de dil vasıtasıyla olur.Az önce sanat eserleri yüksek kültür değerleridir dedik,örneğin Göktürk Yazıtları.Edebiyatımızın bu ilk şaheseri aynı zamanda Türk hitabet sanatının erişilmez bir örneğidir.Hükümdarane bir üslup ve ihtişamlı bir hitap tarzıdır.Bilge Kağan'ın milletine seslenirken "Dokuz Oğuz Beyleri, milleti!Bu sözümü iyice işit, adam akıllı dinle!Doğudan gün doğusuna, güneyde gün ortasına batıda gün batısına kuzeyde gece ortasına kadar onun içindeki millet hep bana tabidir.""Türk milleti Ötüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın." gibi ifadeleri Göktürk Yazıtları'ndaki eşsiz hitabet sanatının örneklerinden sadece birkaçıdır.Bilge Kağan'ın bu sözleri çağları aşan bir kimliğe sahiptir.Onun milletine verdiği öğütler bugün de geçerliliğini korumaktadır.Başka devletlerin hilelerine aldanmanın ne hazin sonuçlar getirdiği bir gerçektir.İşte tarih bilinci kuşaktan kuşağa aktarılan bu gibi kültür değerleriyle oluşur.Yüksek kültüre de ancak Göktürk Yazıtları gibi edebiyat eserleriyle ulaşılabilir.

SAYFA 62:
8)Türklerin ilk yurdu Orta Asya'dır.
Çok geniş bir bölge olan Orta Asya; doğuda Kingan dağları, ba*tıda Hazar denizi, kuzeyde Altay dağları ve Baykal gölü, güneyde Hindikuş ve Karanlık dağlarıyla çevrilidir
Orta Asya Türklerinin yaşamlarının her alanına etki eden Bozkır kültürü ve yarı göçebe yaşam tar*zı, özellikle sosyal yapıyı şekillendirmiştir.
Yaşa*dıkları coğrafyanın zor şartları karşısında ayakta kalabilmek için Türk toplulukları, teşkilatçı bir karakter kazanmışlardır.
Hem siyasi hem de sosyal hayatın teşkilatlı düzeni, Türklerin tarih boyunca pek çok devlet kurmalarının temel sebe*bidir.
Geniş bozkırların ortasında her an saldırıya açık, savunmasız bir coğrafyada yaşayan Türkler, mü*cadeleci ve savaşçı bir karakter kazanmışlardır. İpek Yolu, Türklerin yaşadığı coğrafyanın en önemli ekonomik kaynağıdır.
Çin'den başlayarak, Orta Asya'yı geçen Anadolu'ya hatta Avrupa'ya ulaşan bu ticaret yolu, Türk-Çin savaşlarının da temel sebebidir.
Bu yola hakim olan devletin zenginliğe kavuştuğu düşünülürse, verilen mücadeleler daha kolay anlaşılır. Göktürkler döneminde Çin sınırında ortak pazar şehirleri kurulmuş; canlı bir ticaret ortamı oluşturulmuştur. Bu dönemde Türkler daha çok hayvan ve hayvansal ürünler satmış, tarımsal gıdalar almışlardır.Yerleşik yaşama geçen Uygurlar döneminde tica*ret büyük gelişme göstermiştir.

9) Sözlü dönemde de yazılı edebiyata ait ilk örneklerde de arı bir dil kullanılmıştır.Sözlü edebiyat döneminde daha çok ölüm, tabiat,aşk ayrılık gibi temalar üzerinde durulmuş;yazılı edebiyata ait ilk örneklerde ise daha çok sosyal, siyasi,idari konular ve dini içerik (uygur metinleri) vardır.

4.ETKİNLİK:BKNZ. (hazırlık soruları)
5.ETKİNLİK:Bknz. ( Hazırlık soruları)

SAYFA 64:
Göktürk Yazıtları:
Metnin yazıldığı şartlar..."Dağılan Göktürkleri Bilge Kağan ve kardeşi Kül Tigin tarafından bir araya getirilişi ve Göktürk devletinin yeniden kuruluğu zamanki şartlar"
Tema: Türk ulusunun benliğini unutmaması ve birlik olması gerektiği
Hitabet özellikleri: Yer yer gerçekçi tarih dili; yer yer eleştiri cümleleri yer yer güçlü bir söylev dili kullanılmıştır."
Tarihi ve kültürel önem: Türk yazı dilinin ilk edebi örnekleri olması
Yazılış amacı:Türk ulusunun benliğini unutmaması ve birlik olması, düşmanın tatlı sözüne, hediyelerine kanmaması gerektiğini vurgulamak ve öğüt vermek için yazılmıştır.
Metin yazarının özellikleri: Milletini seven,koruyan kişisel çıkarları doğrultusunda hareket etmeyen,milleti için çalışmaktan bıkmayan, hesap vermekten çekinmeyen, lider özelliklerine sahip...
Metnin hitap ettiği kitle:Türk milleti

ONUNCU YIL NUTKU:
Metnin yazıldığı şartlar: Cumhuriyet'in Kuruluşunun 10. Yıldönümü nedeniyle Kurtuluş Savaşı'nın hesabını veren, bir diğer deyişle ulusal mücadelenin kimlere karşı, niçin ve nasıl verildiğini anlatan, hem de bu mücadelenin Cumhuriyet kurulduktan sonraki safhasında yapılması gerekenler ve yapılacak olanlar...
Tema:" Milletimizin tehlikelere karşı uyanık olması"
Hitabet özellikleri: Güçlü bir söylev dili...
Metin yazarının özellikleri:Milletini seven,koruyan kişisel çıkarları doğrultusunda hareket etmeyen,milleti için çalışmaktan bıkmayan, hesap vermekten çekinmeyen, lider özelliklerine sahip...
Metnin hitap ettiği kitle: TBMM üyelerinin şahsında Türk Milleti...

6.ETKİNLİK:Her ikisinde de hitabetin özellikleri görülmektedir.İkisi de tarihi ve kültürel önemleri bakımından son derece değerlidir.Nutuk Cumhuriyetimizin kurucusu Ulu Önder Atatürk'ün Türk milletinin yeniden var olma savaşını; Göktürk Yazıtları ise Türk dilinin ilk edebi örneği olması dolayısıyla eşsiz bir değere sahiptir.
2. "Yurttaşlarım!Büyük Türk Milleti!Türk Milleti!Kutlu olsun! Ne Mutlu Türk'üm Diyene!"
3. Çinlilerin tatlı sözlerine , ipek kumaşına aldanmamayı,Güneye Çogay Ormanına Tögüldün Ovası'na gidilmemesi,Ötüken Ormanında oturmaları halinde güvende olacakları,milletin incitilmemesi, zahmet çektirilmemesi, beslenmesi gibi uyarı ve öğütler verilmektedir.
7.ETKİNLİK:
Göktürk Yazıtlarını (Orhun , Âbideleri), yazılı edebiyatımızın ilk ve muhteşem örneğidir. Modern Türkçemizin tüm kuralları, günümüzün bir çok sözcüğü, doğal ve olgun bir söyleyişle, sanki bugünün yapıtlarıymış gibi karşımızdadır.
Bu yazıtlar, bu yönleriyle Türk tarihine ışık tutan önemli belgelerdir. Göktürk Yazıtları, bir hakanın, halkına hesap vermesi, halkın devlete, millete karşı görevlerinin hatırlatılması, düşmanın hilelerine nasıl karşılık verileceğinden söz edilmesi ve Türklerin yüksek ahlak ve seciyesinin anlatılması açısından önemlidir.
Bu anıtlar Türk adının, Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metindir. Türk tarihinin taşlar üzerine yazılmış ilk belgesidir.
Türk töresinin, Türk medeniyetinin, yüksek Türk kültürünün yazılı belgesidir.
Türk hitabet sanatının erişilmez bir şaheseridir. Hükümdârâne eda ve ihtişamlı bir hitap tarzının yazılı örneğidir. Yalın ve keskin üslubun şaşırtıcı örnekleridir. Türk dilinin kaynağı, Türk yazı dilinin başlangıcının bilinmeyen dönemlere kadar gittiğinin delilidir.
Eski Türkçeyi gerek Göktürk, gerekse Uygur Türklerinin bıraktığı eserlerden takip ettiğimiz için de bu yazıtlar, ayrı bir öneme sahiptir...

SAYFA 65:
DEĞERLENDİRME:
1) bknz: 7.etkinlik
2) (D)
3) (Y)
4) (D)
5) Göktürk alfabesidir.
6) Budizm ve Maniheizm
7) (C)
8) (E)

SAYFA 66:
1) Göçebe hayatın izleri, avcılık ve hayvancılıkla uğraşmaları, Gök Tanrı, Maniheizm ve Budizm dinleri, yuğ,sığır,şölen törenleri eski Türk şiirlerine yansımıştır, yani bu şiir örnekleri dönemin zihniyetini yansıtır.
2) (D)
3) (D)
4) (D)
5) koşuk
6) sagu
7) (E)
8) (E)
9) (C)
10) ( D)

SAYFA 67
11) (D)
12) (A)

3.ÜNİTE
11.VE 12.YÜZYILLARDA İSLAMİYET
HAZIRLIK
A-B) 11.- 12. Yüzyıl Tarihi, Siyasi ve Sosyal Yapı:
Türkler, 8. yy’dan itibaren Müslümanlığın etkisinde kalarak yeni dini kabul etmeye başlamışlardır. Müslümanlığı önce doğudaki Maveraünnehir yöresinde yerleşmiş bulunan Türkler arasında yayılması 10.yüzyılda gerçekleşmiştir.9. yy’ın ortalarında kurulan Samanoğulları Devleti halkının çoğunun Türk olduğunu ancak resmi dil olarak Arapça ve Farsça’yı kullandıklarını biliyoruz. Nitekim, 10. yy.’ın ortalarında kurularak 12. yy.’uın sonlarına kadar egemenliğini sürdürmüş olan Gazneliler de sarayın ve ordunun kullandığı dil Türkçe olmakla birlikte resmi dil gene Arapçadır.
Daha 8. yy.’ın sonlarında Fergana, Kaşgar, Aksu yörelerinde devlet kuran Karahanlılar 10. yy.’ın ilk yarısında hükümdarları Satuk Buğra Han’ın Müslümanlığı kabul etmesi üzerine Müslüman olarak ilk Müslüman Türk Devletini kurarlar. Böylece 8. yy.’dan itibaren Müslüman olmaya başlayan Türkler’in yaşadığı Maveraünnehr, Horasan, Kaşgar yöresi 4 yüzyıl süren bir dönem içerisinde Müslüman olmuştur. Müslüman olan Türklerin ibadet için Kuran okumaları gerekiyordu. Böylece Türkler, Müslüman diğer milletler gibi Arap yazısını kullanmaya başladılar. Müslüman olan Türklerin yavaş yavaş İslam kültürüne girmesinde Araplardan çok İranlıların etkisi olmuştur. Başka bir değişle İslam kültürü, dünya görüşü ve bunların ürünü olan ortak İslam edebiyatının iç ve dış yapısını oluşturan ögeler İranlıların aracılığıyla Türk edebiyatına girmiştir.

C) islamiyetin kabulü ile Türk toplumunda görülen kültürel değişimler

Türk İslam Toplumlarında, kültürel hayat, islam kültür çevresinin etkisi altında gelişti. Türklerin bu çevreye girmeleri onların her alanda ilerlemesine ve yükselmesine sebep oldu. Türk düşüncesi, bir yandan tarihi gelişimini devam ettirirken diğer yandan İslam düşüncesi ve felsefesiyle bütünleşti. Bu toplumların hayat tarzlarında islamın yüce ve ebedi ilkelerine, esaslarına ve kurallarına uyum sağlayacak değişmeler meydana geldi. Hukuk düzenleri "Şerri" esaslara ve "Törelere" göre yeniden kuruldu, düzenlendi. Arap ve Fars dil ve kültürlerinin baskısına rağmen, Türk dili korundu. Karamanoğullarının başlattıkları resmi dilin Türkçe olması hareketi, bazı olumsuz dönemler dışında devam etti. İslamın koruyuculuğunu üstlenen Türkler, Türk tasavvuf düşünce ve eylemleriyle müslümanlığın çağlar boyu gelişmesini ve yönlendiriciliğini sağladılar. Anadolu Türk toplumu oluşturduğu kültür çevresinde, manevi ve maddi kültür hayatını sürekli şekilde güçlendirdi. Kurduğu imparatorluklar o çağların siyasette, sosyal düzen ve sosyal adalette, iktisadi alanda, özellikle bilimde, eğitim ve öğretimde, hukuk hayatında, en medeni ve en ileri devletleri oldular. Osmanlı imparatorluğu kuruluşundan başlayarak, tarihi varlık alanından çekilişine kadar altı yüz yıl boyunca İslam Dünyasının, Türk İslam kültür çevresinin tek temsilcisi oldu. Bir dünya devleti niteliğini koruyarak, kültür hayatını inançlarda, adalette, dilde, musikide, sanat ve estetikte, mimaride, folklorda, eğitim ve öğretimde, sosyal ilişkilerde, diplomasi de özenle güçlendirdi. İnsanlık tarihine sayısız örnekler verdi. Kültür varlığımızın zenginleşmesini sağladı.

Ç) islamiyetin kabulü ile dil alanında gerçekleşen yenilikler
İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılardan itibaren Türkler "Arap" Alfabesini kullanmaya başladılar.1928'e kadar bu durum sürdü.Alfabe değişse de konuşma dili Türkçe olarak kaldı.İslamiyet'in kabulüyle Arapça ve Farsça'dan birçok sözcük ve kavram dilimize girmeye başladı.Özellikle ibadetle ilgili kavramlar Farsça'dan geçmiştir.
Zihinsel yapımızda yer alan temel inançlar hayatımıza yön veren, duygu, dünce, davranış ve fizyolojimizi etkileyen en önemli mekanizmalardır.İnsan, biyo-kültürel ve sosyal bir varlıktır.İnancın yanı sıra kültürel koşullar içinde sosyal ilişkiler, hem toplumun, hem kültürün hem de bireyin yapısını etkiler. Bireyin tüm yaşamı çevresine uyum sağlama çabası içinde geçer. Bu uyum çabası doğumdan başlayarak ölüme kadar süren bir gelişim göstermektedir.

SAYFA 70
1) Metinlerdeki ortak kelimeler "kök (mavi)", Öd (zaman) ve yağız(1.ve 3.metinde) sözcükleridir.

2)Metinlerdeki din ve inançla ilgili kelime ve grupları:
"Tanrı gibi gökte oturmuş" , Türk Tanrısı, Türk kutsal yeri, Zamanı Tanrı yaşar, nirvana, bulut gibi kulluk ile tapınırım, burkan (Türklerin, Buda dinine ve buda'ya verdikleri ad. )" yarattı, "ol dedi" Tanrının buyrukları , ibadet, cehennem..." gibi söz ve söz gruplarıdır...Din değişimi ile birlikte yeni sözcük ve kavramlar dilimize girmiştir.

ANLAMA VE YORUMLAMA
Göktürk Abideleri Göktürk alfabesiyle
Uygur Dönemi metinleri Uygur alfabesiyle
Kutadgu Bilig ise Arap alfabesiyle yazılmıştır.
Müslüman olan Türklerin ibadet etmeleri için Kuran-ı Kerim'i okumaları gerekiyordu.Böylece Arap alfabesini kullanmaya başladılar.

Sayfa 71
2) İslamiyet öncesi ve sonrası Türk edebiyatında aradan uzun yıllar geçse de dil, biçim ve içerik bakımından süreklilik ve benzerlikler görülmektedir.İslamiyet'ten görülen bazı geleneklerin İslamiyet sonrası edebi eserlere de yansıdığını görmekteyiz.Göktürk Kitabelerinde kullanılan bazı sözcüklerin bugünkü dilde de yaşadığı görülmektedir.

3) Her üç metinde de dini inançların edebi eserlere yansımıştır.İslamiyet öncesindeki bazı geleneklerin(sagu yazma geleneği gibi) İslamiyet sonrasındaki Türk edebiyatında da işlendiğini,
bazı temaların her iki dönem metinlerinde de kullanıldığu görüyoruz.

DEĞERLENDİRME
1) İslamiyetle birlikte Arap ve Fars edebiyatından alınan nazım biçimleri kullanılmaya başlandı.(gazel,kaside, mesnevi)
2) Hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsü de kullanılmaya başlandı.
3) Dile Arap ve Fars edebiyatından birçok kelime ve kavram girdi.
4) Geçiş dönemi (11.ve 12.yy) eserlerinde toplum hayatını şekillendirme ve yönlendirme dini öğretme amacı esas alınmıştır.
5)Beyit nazım birimi kullanılmaya başlandı.
6)Türk tasavvuf edebiyatı oluştu.
7) İslam diniyle ilgili kelime ve kavramlar edebi metinlere girdi.(ibadet, Rab, cehennem, yaratmak, buyruk,sahabe, peygamber vb...)
2) (D)
3) (D)
4) hakaniye
5) Arap
6) (E) kesin cevaptır...Divanü Lügati't Türk manzum değil mensurdur...

SAYFA 72-78
İSLAMİ DÖNEMDE İLK DİL VE EDEBİYAT ÜRÜNLERİ (11-12.YÜZYIL)
HAZIRLIK:
Sayfa 72:
Hakaniye(Karahanlı) Türkçesi:
Hakaniye Lehçesi Karahanlı Türkçesine veya Türkçe'nin Karahanlı dönemine verilen isimdir.11.ve 12.yüzyıllarda Doğu ve Batı Türkistan'da kullanılmış ilk İslami Türk Orta Asya edebi dili olarak anılır.

Karahanlı Türkçe eserler

Her ne kadar Gaznelilerle Selçuk Oğulları Türkçe'ye büyük bir önem vermiyerek Farsça'ya daha düşkünlük göstermişlerse de öbür Türkler ve Türk büyükleri ulusal dile değer vermişler ve sayıları yirmibiri bulan eserler bırakmışlardır. Bunlardan elimize ulaşan en önemli ve değerlileri;
Karahanlı Devleti zamanında ilk defa Hakaniye Türkçesi ile yazılmış olan Yusuf Has Hacip (Yūsuf Khāss Hājib)'in yazdığı ünlü Kutadgu Bilig ismindeki eseri ile aynı yüzyılda yazılmış bulunan Kaşgarlı Mahmut'un ünlü eseri Divân-ı Lügati't-Türk'tür. İbn Muhannā'nın bahsettiği dört, Ebu Hayyan (Abū Mūsā Ǧābir ibn Ḥayyān)'nın bahsettiği Bilik ismindeki bir eser ve diğerleri günümüze kadar ne yazıkki bulunamamıştır. Karahanlılar dönemde Çuçu isminde de bir Türk şairi yetişmiştir.
Daha ayrıntılı bilgi için linke tıklayınız Hakaniye Türkçesi

* 11.- 12. Yüzyıl Tarihi, Siyasi ve Sosyal Yapı:
Türkler, 8. yy’dan itibaren Müslümanlığın etkisinde kalarak yeni dini kabul etmeye başlamışlardır. Müslümanlığı önce doğudaki Maveraünnehir yöresinde yerleşmiş bulunan Türkler arasında yayılması 10.yüzyılda gerçekleşmiştir.9. yy’ın ortalarında kurulan Samanoğulları Devleti halkının çoğunun Türk olduğunu ancak resmi dil olarak Arapça ve Farsça’yı kullandıklarını biliyoruz. Nitekim, 10. yy.’ın ortalarında kurularak 12. yy.’uın sonlarına kadar egemenliğini sürdürmüş olan Gazneliler de sarayın ve ordunun kullandığı dil Türkçe olmakla birlikte resmi dil gene Arapçadır. Daha 8. yy.’ın sonlarında Fergana, Kaşgar, Aksu yörelerinde devlet kuran Karahanlılar 10. yy.’ın ilk yarısında hükümdarları Satuk Buğra Han’ın Müslümanlığı kabul etmesi üzerine Müslüman olarak ilk Müslüman Türk Devletini kurarlar. Böylece 8. yy.’dan itibaren Müslüman olmaya başlayan Türkler’in yaşadığı Maveraünnehr, Horasan, Kaşgar yöresi 4 yüzyıl süren bir dönem içerisinde Müslüman olmuştur. Müslüman olan Türklerin ibadet için Kuran okumaları gerekiyordu. Böylece Türkler, Müslüman diğer milletler gibi Arap yazısını kullanmaya başladılar. Müslüman olan Türklerin yavaş yavaş İslam kültürüne girmesinde Araplardan çok İranlıların etkisi olmuştur. Başka bir değişle İslam kültürü, dünya görüşü ve bunların ürünü olan ortak İslam edebiyatının iç ve dış yapısını oluşturan ögeler İranlıların aracılığıyla Türk edebiyatına girmiştir.
11.ve 12.yüzyıllarda Türklerin tarihi, siyasi ve sosyal yapısı
* http://www.kultur.gov.tr/

* İLK İSLAMİ ESERLERİMİZ
KUTADGU BİLİG: (1069-1070) 11. yy.de Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır. Eserin adı “Mutluluk Veren Bilgi” anlamına gelmektedir. İdeal bir devlet yönetiminin nasıl olması gerektiğini birtakım sembollerle anlatan manzum ve didaktik bir eserdir. Türk Edebiyatı’nda aruz ölçüsü, beyit nazım birimi ve mesnevi nazım biçimi ilk kez bu eserde kullanılmıştır. Edebiyatımızdaki ilk alegorik eserdir. Beyit ve dörtlüklerden oluşmuştur. Hakaniye Türkçe’siyle yazılmıştır. (6645 beyit, 173 dörtlükten oluşur.- Firdevsi’nin “Şehname”sinden etkilenilmiş.)
· DİVAN-I LÜGAT’İT TÜRK: (1072) 11. yy.de Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmış ilk sözlüğümüzdür. Eserin adı “Türk Dilinin Toplu Sözlüğü” anlamına gelmektedir. Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar güçlü, zengin bir dil olduğunu kanıtlamak amacıyla yazılmıştır. Türkçe sözcükler Arapça karşılıklarıyla tanımlanmış ve tanımlanan sözcük bir şiir ya da atasözünde kullanılmıştır. Eserde İslâmiyet öncesi Türk Edebiyatı’nın örnekleri (sav, sagu, koşuk, destan) ve Türk dilleri hakkında önemli bilgiler veriliyor; ayrıca ilk Türk dünya haritası vardır.
* İlk Türkçe sözlük
* İlk Türkçe dilbilgisi kitabı
* Zengin bir edebiyat seçkisi (antoloji)
* İlk ansiklopedimiz
* Edebiyat, folklor, tarih, toplumbilim, dil alanında kaynak kitaptır.

ATABET’ÜL HAKAYIK: 12. yy.de Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılan bu eserin adı “Gerçeklerin Eşiği” anlamına gelir. Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır. Eserde bilgi, iyilik, din, ahlak gibi kavramların övgüsü yapılmaktadır. Din ve ahlak konusu didaktik olarak işlenmiştir. Bu manzum eser dörtlük ve beyitlerden oluşmaktadır. Ölçüsü aruzdur. (Firdevsi’nin “Şehname”sinden etkilenilmiş.)
DİVAN- HİKMET: Tasavvufi halk edebiyatının ilk örneği olan bu eser 12. yy.de Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. Önce sözlü gelenekte oluşmuş sonra yazıya geçirilmiştir. Eser halk diliyle, dörtlüklerle ve hece ölçüsüyle yazılmıştır. Hakaniye Türkçesiyle yazılan bu eserde Yesevilik tarikatının öğretisi yapılmaktadır. 13.yy.den başlayarak Anadolu’da gelişen Tekke Edebiyatı’na özellikle Yunus Emre’ye Ahmet Yesevi’nin etkisi büyüktür.

* AHMET YESEVİ:(?-1166) (kısa ve öz)

*12.yüzyılda yaşamıştır.
*Dini-tasavvufi halk şiiri onunla başlamıştır.
*İlk mutasavvıf olarak "yesevi" tarikatını kurmuştur.
*Eserlerini didaktik tarzda yazmıştır.
*"Hikmet" (bilgece söz) tarzı şiir geleneğini başlatmıştır.

* MESNEVİ:
* Bugünkü hikaye ve romanın, sözlü edebiyat dönemindeki destanın divan edebiyatındaki karşılığıdır.
* Divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir.
* Beyit sayısı sınırsızdır.
* Savaş, aşk, din, ahlak, menkıbeler… gibi birçok konu işlenir.
* Her beyiti kendi arasında kafiyelenir : (aa/bb/cc/dd/ee/ff...)
* Divan şiirinde bir şairin beş mesnevisine “hamse” denir.
( Fuzuli, Ali Şir Nevai hamse sahibidir)
* En tanınmış mesnevilerimiz:
Aşk konulu > Leyla vü Mecnun ( Fuzuli),
Hüsn ü Aşk (Şeyh Galip)
Mizahi > Harname ( Şeyhi)
Bir şehri anlatan > Şehrengiz ( Taşlıcalı Yahya)
Dini ve Tasavvufi > Mevlit ( Süleyman Çelebi)
Ahlaki ve Öğretici > Hayriye ( Nabi ), Kutadgu Bilig
* ATATÜRK'ÜN TÜRK KÜLTÜR VE MEDENİYETİ İLE İLGİLİ SÖZLERİ
Türkiye Cumhuriyetinin temeli kültürdür. Bu sözü burada ayrıca izaha lüzum görmüyorum. Çünkü bu, Türkiye Cumhuriyetinin okullarında birçok vesilelerle eser halinde tesbit edilmiştir.
1936
Kültür, okumak, anlamak, görebilmek, görebildiğinden mâna çıkarmak, uyanık davranmak, düşünmek, zekâyı terbiye etmektir.
1936
Türkiye Cumhuriyeti çocukları, kültürel insanlardır. Yani hem kendileri kültür sahibidirler, hem de bu özelliği muhitlerine ve bütün Türk milletine yaymakta olduklarına kanidirler.
1936
Millî kültürün her çığırda açılarak yükselmesini Türk Cumhuriyetinin temel dileği olarak temin edeceğiz.
1932
Bir millî terbiye programından bahsederken, millî karakter ve tarihimizle mütenasip bir kültür kastediyoruz.
Temmuz 1924
Şimdiye kadar takibolunan tahsil ve terbiye usullerinin milletimizin gerilemesinde en mühim etken olduğu kanaatindeyim. Onun için millî terbiye programından bahsederken eski devrin hurafatından ve yaradılışımızla hiç de münasebetli olmayan yabancı fikirlerden, Doğudan ve Batıdan gelen tesirlerden tamamen uzak millî seciye ve tarihimizle mütenasip bir kültür kastediyorum. Çünkü millî dâvamızın inkişafı ancak böyle bir kültür ile temin olunabilir. Lâlettayin bir yabancı kültürü şimdiye kadar izlenen yabancı kültürlerin neticelerini tekrar ettirebilir. Kültür zeminle mütenasiptir. O zemin milletin seciyesidir.
15 Temmuz 1921
Asıl uğraşmaya mecbur olduğumuz şey, yüksek kültürde ve yüksek fazilette dünya birinciliğini tutmaktır.
3.8.1932
Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir.
1923
Dünyanın bellibaşlı milletlerini esaretten kurtararak, hâkimiyetlerine kavuşturan büyük fikir cereyanları; köhne müesseselere ümit bağlayanların, çürümüş idare usullerinde kurtuluş kuvveti arayanların amansız düşmanıdır.
1923
Biz cahil dediğimiz zaman mektepte okumamış olanları kasdetmiyoruz. Kastettiğimiz ilim, hakikatı bilmektir. Yoksa okumuş olanlardan en büyük cahiller çıktığı gibi, hiç okumak bilmeyenlerden de hakikatı gören hakiki âlimler çıkabilir.
22.3.1923
Geçen Kurultaydan bugüne kadar kültürel ve sosyal alanda başardığımız işler Türkiye Cumhuriyetinin millî çehresini kesin çizgilerle ortaya çıkarmıştır.
1935
Yeni harfleri, millî tarihi, öz dili, sanatı, ilmi, müziği, teknik kurumlarıyla kadını erkeğe her hakta eşit, modern Türk sosyetesi bu son yılların eseridir.
1935
Türk Milleti, ancak varlığını derin ve sağlam kültür sınırlarıyla çizdikten sonradır ki onun yüksek kapasitesi ve fazileti milletlerarasında tanınır. Türk Milletine fıtrî rengini veren bu inkılâplardan herbiri çok geniş tarihi devirlerin öğünebileceği büyük işlerden sayılsa yerindedir.
1935
* Kültür dediğimiz zaman bir insan cemiyetinin, devlet hayatında fikrî hayatında, iktisat hayatında yapabilecekleri şeylerin muhassalasını (toplamını) kastediyoruz ki, medeniyet de bundan başka bir şey değildir. (1929 )

* SAYFA 74
* 1.soru: 1.beyitte: Kitabın adını neden Kutadgu Bilig koyduğunu

2.beyitte:Kitabını okuyanlara her iki dünyada da mutluluğun yolunu gösterdiğini
3.beyit: Sözlerinin gerçek olduğunu , insanın iki dünyada da mutlu olması için tutması gereken yolları
4.beyit:Kün Toğdı'nın anlatacağı ilk kişi olduğunu
5.beyit: Sonra Ay Toldı'yı söylediğini mululuk güneşinin onunla parladığını
6.beyit: Kün Togdı'nın töreyi Ay Toldı'nın mutluluğu sembolize ettiğini
7.beyit: Ögdülmiş'in aklı
8.beyit: Odgurmış'ın akıbet'i (hayatın sonu)
9.beyit: ve sözünü bu dört kişi üzerine kurulu olduğunu anlatıyor.
.......
Olay örgüsü:
Metnin tamamında insanın iki dünyada da mutlu olması için gereken yolu göstermek amacıyla eserin temelinin 4 kavram üzerine kurulduğunu ve bunları 4 kişi ile sembolize edildiği
hükümdar ile Ay Toldı'nın diyalogları
Ödülmiş ile Ogdurmış'ın diyalogları şeklindedir.
2) Eser mesnevi nazım biçimiyle ve didaktik tarzda yazılmış bir siyasetnamedir(öğüt kitabı da denebilir) .Yazılış amacı ise her iki dünyada da insanlara mutluluğun yollarını göstermektir.
3) Olaylar adalet,mutluluk,akıl ve hayatın sonunu sembolize eden 4 kişi ağzında anlatılmaktadır.Metinde hükümdar-Aytoldı ; Ögdülmiş ile Ogdurmış'ın diyalogları vardır.Bu karşılıklı konuşma tarzı soyut kavramların somutlaştırılması ve verilmek istenen iletinin okur tarafından daha iyi algılanmasını sağlamaktadır.
4)
kanun ve adaleti temsil eder > Kün Togdı
Mutluluğu temsil eder > Ay Toldı
Aklı ve ilmi temsil eder > Ögdülmiş
Hayatın sonunu temsil eder > Ogdurmış
5) Metinde iki ajunnı (iki dünya ) ; akıbet (hayatın sonu); ihsan , Tanrı , "Yazukka kefaret bolur ig togan(ağrı ve hastalık günahlara kefaret olur." gibi ifadeler İslam inancıyla ilgilidir.
6) 6.beyitteki "Anıngdin yaruyur ıduk kut küni"
7.beyitte: "Bu kün togdı tigli törü ol köni / Bu ay toldı tigli kut ol kör anı ....
7) Din değişse de konuşulan dil Türkçe olduğu ve kültür de dil aracılığıyla gelecek kuşaklara aktarıldığı için hem İslamiyet öncesi hem de İslamiyet sonrası Türk kültürüne ait kelime ve kavramlar bir arada kullanılmıştır.

SAYFA 75
8) İlk üç beyit metnin yazılış amacını belirtir.Bu ifadelerden hareketle Edip Ahmet Yükneki bu eserini Dad İspehsalar Beyinin adının yaşaması kendisine dua ile onun yad edilmesi için yazmıştır.
9)

* Dilini gözet ve az konuş!
* Diline sahip ol ve kendini ateşten kurtar.
* Lüzumsuz sözlerle baş ağrıtır ve de yalan söylersen mürevvet yolu kapanır.
* Sırrını iyice gizle, kimse bilmesin
* Arkadaşım diye inanıp sakın sırrını söyleme
* BU ESER DİN TEMELİNE DAYANAN BİR AHLAK EĞİTİMİ VERME AMACIYLA YAZILAN BİR "PEND-NÂME" (NASİHAT-NAME) yani ÖĞÜT KİTABIDIR.

10) Kutadgu Bilig mesnevi nazım biçimiyle ( aruz ölçüsü,kendi arasında kafiyeli beyitler )Atabetü'l Hakayık ise hem dörtlük hem de beyit nazım birimiyle yazılmıştır.Beyit nazım birimi ve mesnevi nazım biçimi İslamiyet'in kabulünden sonra edebiyatımıza girmiştir.

SAYFA 76
1) Ahmet Yesevi İslamiyet'in esaslarını , şeriatın ahkamını ve akidesini (hüküm ve kurallarını) İslami yeni kabul etmiş veya henüz kabul etmemiş Türklere öğretmek, tasavvufun inceliklerini ve tarikatın adap ve erkanını telkin etmek için eserini kaleme almıştır.
2) Ahmet Yesevi mutasavvıf olduğu , amacı dini bilgiler yanında müritlerine tasavvufun erkan ve adabını (gereklerini ve kurallarını) öğretmek için Divan-ı Hikmet'i yazmıştır.Verilen metinde de bu zihniyet unsurlarını görmekteyiz.

SAYFA 79:

1.ETKİNLİK:
Divanü Lügati't Türk 1072 yılında (11.yüzyılda ) Kaşgarlı Mahmut tarafından Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılan eşsiz bir kültür hazinesidir.Eserde zaman zaman dil bilgisi kuralları da anlatılmaktadır.Bu yönüyle Türkçenin ilk dilbilgisi kitabıdır.Kaşgarlı Mahmut da ilk Türk dil bilginidir.Divanü Lügati't Türkçenin ilk sözlüğüdür.Eserde 7500 kelime vardır, bunların anlamlarının daha iyi anlaşılması için deyimlerden , atasözlerinden ve şiirlerden örnekler verilmiştir.Kaşgarlı Mahmut Türk illerini adım adım gezerek sagu, koşuk, sav gibi sözlü edebiyat ürünlerini derleyerek yazıya geçirmiştir.İslami dönemin ilk ürünlerinden belki de en önemlisi olan Divanü Lügati't Türk İslamiyet öncesi Türk kültür ve medeniyet ve edebiyatının bir belgesi niteliğindedir.
13.
buga: tıp
eşük: halk bilimi
etil: coğrafya
kagut: halk bilimi
karakuş: astronomi
kimi: dil bilgisi
koşug: edebiyat
ne: dil bilgisi
tag: coğrafya
tonga: dil bilgisi
yüksek : dil bilgisi
Eserde farklı bilim dallarıyla ilgili kelime örneklerinin yer alması eserin ansiklopedik bir sözlük olduğunu gösteririr.
14. Öğretici nitelikler taşıyan bu eserlerin nazımla yazılmasının sebebi halk tarafından daha iyi anlaşılmasını sağlamak ve nazmın nesire göre ölçülü uyaklı olması sebebiyle akılda daha kalıcı olmasındandır.
15.
İslam inançlarıyla, Müslüman Araplar ve İranlıların oluşturduğu ortak kültür ve edebiyatın etkisindedir.
Mesnevi nazım biçiminin kullanılmaya başlanmıştır
İslam inanncı ile ilgili unsurlar metinlere yansımıştır.( Tanrı'nın birliğine dil ile şehadet, peygamber, ayet,hadis vb...)
Beyit nazım birimi kullanılmaya başlanmıştır.
Arapça ve Farsça kelime ve kelime grupları edebi ürünlere girmiştir.
Aruz ölçüsü kullanılmaya başlamıştır.
Tam ve zengin uyak ön plandadır.
Hakaniye lehçesinin dil özellikleri görülür.
2.etkinlik:

KUTADGU BİLİG:
11. yüzyılda Yusuf Has Hacip tarafından yazılan Kutadgu Bilig didaktik bir eserdir.Konusu, toplum hayatındaki bozuklukları düzelterek insanı mutlu edecek yolları bulmak; bu yolları devrin hükümdarlarına öğütler halinde göstermektir.Yapıtta ahlak, dinin önemi devlet idaresi gibi konulara da değinilmiştir.Yapıtta dört sembolik kişilik yer almaktadır.Kutadgu Bilig İslami Türk edebiyatının ilk örneği olmasının yanında siyaset-name türünün Türk edebiyatındaki ilk ve en önemli örneği olması dolayısıyla eşsiz bir kültür hazinesidir.Ayrıca Türk edebiyatında aruzla yazılan ilk mesnevi türündeki yapıttır.
16.
Kutadgu Bilig'de "iki cihan" "Tanrı"
Atabetü'l Hakayık'ta : " dua, resul"
Divan-ı Hikmet'te : "bismillah,rûz-ı mahşer (mahşer günü) ,Resûl, Mirac, ümmet, ayet, hadis" gibi sözcükler İslam dini ve medeniyetiyle ilgilidir.Türkler İslam Dinini kabul etmelerinden Türk edebiyatı İslam inançlarıyla, Müslüman Araplar ve İranlıların oluşturduğu ortak kültür ve edebiyatın etkisi altına girmeye başlamıştır.
17.
İslam dini ve medeniyetinin şekillendirdiği Türk kültürü
Arapça ve Farsça sözcüklerin de kullanıldığı Türkçe, uzun heceli sözcükler (İslamiyet öncesinde Öz Türkçe)
Arap alfabesi
Mesnevi nazım biçiminin ve beyit nazım biriminin kullanılması
İslami Dini ile ilgili öğretilerin yer alması
Kutadgu Bilig'de "elig, bilig, tidim, küni, sözüg, közüg, aydı, kılguka, yazguka"
Atabetü'l Hakayık'ta "körgen, eşitgen, şahımga,kitabnı, tidi,
Divan-ı Hikmet'te aydım, sözni, bolgıl, muna, bolup"
Divanü Lügati't Türk'te teğre, ilbay, yalavac, irdemen, yarlığaması"
18.
Kutadgu Bilig:
içerik:Kitap, baştan sona bu 4 sembolik şahsiyetin karşılıklı konuşmalarında oluşur.toplum hayatındaki bozuklukları düzelterek insanı mutlu edecek yolları bulmak; bu yolları devrin hükümdarlarına öğütler halinde göstermek, ahlak ve dinin önemi devlet idaresi, bilgi ve aklın faydaları... gibi konular işlenmiştir.Türü siyaset-namedir.
Atabet'ül Hakayık: "Cömertlik,bilginin yararı,alçak gönüllülük , ilim, doğruluk, ahlak , din gibi konular işlenmiştir.Türü nasihat-namedir.(öğüt kitabı)
Divan-ı Hikmet: Allah aşkı, peygamber sevgisi İslam'ın kaidelerini, tasavvufun adap ve gereklerini anlatan din ve tasavvuf konulu bir kitaptır.Türü dini muhtevalı bir eserdir.
Divanü Lügat'it Türk: Türkçenin ilk ansiklopedik sözlüğü, ilk dilbilgisi kitabıdır.

SAYFA 80:
19. Atatürk'e göre Türk milleti demek Türk dili demektir.Türk dili kutsal bir hazinedir.Çünkü bir topluluğu "millet" yapan her şey dil sayesinde oluşur.Bu sebeple Türk dili Türk milletinin kalbidir.
20.Dil bir milleti millet yapan en önemli özelliktir.Dilini koruyan, zenginleştiren ve yabancı dillerin boyunduruğundan kurtaran milletler bağımsız yaşar.Dilini kaybeden bir millet ise tarih sahnesinden silinmeye mahkumdur.Bütün insan kültürünün temelini oluşturan ve insan topluluğunu yaratan dildir.Dilini yüceltemeyen toplumların zamanla başka kültürlerin tutsaklığında debelenmesi ve kültürünü unutarak yabancılaşması kaçınılmazdır.
21: Atatürk ve Kaşgarlı Mahmut'un Türk diliyle görüşleri parallellik gösterir.Ortak görüşleri şunlardır:
Türk milleti demek Türk dili demektir.
Türk milletinin her şeyi dilinde yaşamaktadır.
Türk dili dillerin en zenginlerindendir.
Türk dilini yabancı dillerin istilasından korumak gereklidir.
Türk dili her kavramı karşılayacak zengin ve köklü bir dildir.

SAYFA 81
1.Bu eserlerdeki öğütler günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.
2.1.2.3 ve 4. metinlerde İslam Din ve medeniyetinin şekillendirdiği kültür izlerini görmek mümkündür.
3. Kutadgu Bilig : Mutluluk Veren Bilgi
Atebetü'l Hakayık: Hakikatlerin eşiği
Divanü Lügati't Türk: Türk dilleri sözlüğü ve divanı
Divan-ı Hikmet: Hikmet Divanı (hikmet:bilgece söylenen söz demektir, vikipedi'ye göre de hoş, hayırlı demektir.)
Eserlerin başlıklarıyla içerikleri uyumludur.
4.Karşılıklı konuşmaların bulunması eserin sembolleştirilerek anlatıldığını didaktik bir yapıda olduğunu ve soyut kavramların bu şekilde somutlaştırılarak daha iyi anlaşılmasının sağlanması içindir.
5.Kaşgarlı Mahmut eserinin ön sözünden alınan bu metin parçasında Türklerin Tanrı tarafından yer yüzüne ilbay kılındığından ve Hz.Peygamberin "Türk Dilinin öğreniniz çünkü onlar için uzun sürecek egemenlik vardır." hadisinden bahsetmektedir.Kaşgarlı Mahmut da bu yüzden eserini Araplara Türkçeyi öğretmek için yazmıştır.
6.Divanü Lügati't Türk 1072 yılında (11.yüzyılda ) Kaşgarlı Mahmut tarafından Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılan eşsiz bir kültür hazinesidir.Eserde zaman zaman dil bilgisi kuralları da anlatılmaktadır.Bu yönüyle Türkçenin ilk dilbilgisi kitabıdır.Kaşgarlı Mahmut da ilk Türk dil bilginidir.Divanü Lügati't Türkçenin ilk sözlüğüdür.Eserde 7500 kelime vardır, bunların anlamlarının daha iyi anlaşılması için deyimlerden , atasözlerinden ve şiirlerden örnekler verilmiştir.Kaşgarlı Mahmut Türk illerini adım adım gezerek sagu, koşuk, sav gibi sözlü edebiyat ürünlerini derleyerek yazıya geçirmiştir.İslami dönemin ilk ürünlerinden belki de en önemlisi olan Divanü Lügati't Türk İslamiyet öncesi Türk kültür ve medeniyet ve edebiyatının bir belgesi niteliğindedir.
7.Türkçenin pek çok ülkede ve bölgede milyonlarca kişi tarafından konuşulması onun dünyanın en büyük dillerinden biri olduğunu göstermektedir.Türkçe bugün itibariyle dünyanın 5.büyük dilidir.
8.Metinlerde " bilginin önemi ve değeri ,doğruluk, dürüstlük, yalan söylememek, iyilik..." gibi evrensel değerler vardır.
9.11. ve 12. Yüzyıl Türk Edebiyatının Genel Özellikleri:
1. İslamiyet öncesi kültür ile İslami kültür iç içedir.
2. Eserlerde toplum hayatını şekillendirme ve yönlendirme amacı güdülmüştür.
3. Eserlerde dini öğretme amacı esas alınmıştır.
4. Hece ölçüsü devam ederken aruz ölçüsü de kullanılmaya başlanılmıştır.
5. Dile Arap ve Fars edebiyatında kullanılan nazım şekilleriyle kelimeler girmeye başlamıştır.
6. Nazım birimi dörtlük ve beyittir.
7. Arap ve Fars edebiyatında kullanılan nazım şekilleriyle eserler verilmeye başlanmıştır.
8. Bu yüzyılda klasik Türk edebiyatı ve Türk Tasavvuf edebiyatı ilk örneklerini vermiştir. Böylece edebiyatımızın farklı üç yönde gelişeceğinin ilk işaretleri ortaya çıkmıştır.

4.ETKİNLİK: yaptığınız araştırma sonuçlarından hareketle konuyla ilgili bir yazı yazınız.

SAYFA 82
DEĞERLENDİRME
1.Atatürk'e göre Türk milleti demek Türk dili demektir.Türk dili kutsal bir hazinedir.Çünkü bir topluluğu "millet" yapan her şey dil sayesinde oluşur.Bu sebeple Türk dili Türk milletinin kalbidir.
2.İslam dininin kurallarını öğretmek
İnsanlara doğru yolu göstermek,İslam Dininin gerekleri doğrultusunda aydınlatmak
3.(D)
4)(D)
5)(Y)
6)Kutadgu Bilig
7)Hakaniye lehçesi
8)(C)
9)(C)

SAYFA 83
OĞUZ TÜRKÇESİNİN ANADOLU'DAKİ İLK ÜRÜNLERİ(13.-14.YY)

HAZIRLIK
Tasavvuf ;
Tanrı'nın niteliğini ve evrenin oluşumunu varlık birliği anlayışıyla açıklayan dinî ve felsefi akımı.

GEL GÖR BENİ AŞK NEYLEDİ
Ben yürürüm yane yane
Aşk boyadı beni kane "ane" zengin uyak
Ne âkilem ne divane
Gel gör beni aşk neyledi

Gâh eserim yeller gibi
Gâh tozarım yollar gibi "ler gibi" redif , "l" yarım uyak
Gâh akarım seller gibi
Gel gör beni aşk neyledi

Akar sulayın çağlarım
Dertli ciğerüm dağlarım "rım" redif ; "ağla" zengin kafiye
Şeyhim anuban ağlarım
Gel gör beni aşk neyledi

Ya elim al kaldır beni
Ya vaslına erdir beni "dır beni" redif ; uyak yok
Çok ağlattın güldür beni
Gel gör beni aşk neyledi

Ben yürürüm ilden ile
Şeyh soraram dilden dile "ile" zengin uyak
Gurbette halim kim bile
Gel gör beni aşk neyledi

Mecnun oluban yürürüm
Ol yâri düşte görürüm "(u)rüm" redif ; uyak yok
Uyanıp melûl olurum
Gel gör beni aşk neyledi

Miskin Yunus biçareyim
Baştan ayağa yareyim "yim" redif; "are" zengin uyak
Dost elinde avareyim
Gel gör beni aşk neyledi

Şiirdeki bazı kelimelerin anlamları: (ek bilgi)
ışk: aşk
Âkil:akıllı
divane: deli ,çılgın
neyledi: ne yaptı
geh: (kah) bazen, bazı zaman
sulayın: su gibi
dağlaram: yaralarım
anuban: anıp, anarak
vasl: sevgiliye kavuşma
miskin:(tasavvufta) yoksul, benliğinden geçmiş kişi
yâre: yara
melûl: kederli, dertli
il: memleket
âvâre: serseri, başıboş, boş gezen

SAYFA 84
DÖRTLÜKLER HALİNDE YAZILANA GÖRE:
ölçü: 8'li hece ölçüsüyle yazılmıştır.
uyak: şiirde gösterilmiştir.
redif: şiir üstünde gösterilmiştir.
sese dayalı edebi sanatlar: 1.beyitte "n" seslerinin tekrarıyla ali terasyon, "e ve a" seslerinin tekrarıyla asonans yapımıştır.
Her beyitte ünsüz harf tekrarıyla aliterasyon ünlü ses tekrarıyla asonans yapılmıştır.
YAPI UNSURLARI
Nazım birimi: dörtlük
nazım birimi sayısı: 7
uyak şeması: aaab/cccb/dddb/eeeb/fffb/... düz uyak şeması vardır.

TEMA: İlahi aşk
Nazım Türü: İlahi
2) "şeyhüm" "ışk" , miskin", "avare" gibi düşünceler tasavvuf düşüncesini yansıtır.Tasavvufta mutlak sevgili ve dost Allah'tır. Allah'ın dışındaki her şey geçicidir.Şiirdeki "aşk" hakiki aşk olan Allah aşkıdır. Dünyadaki her şey Allah'a ulaşmak için bir araç olarak görülür. Okuduğunuz şiirde "gel gör beni aşk neyledi" sözüyle şair Allah aşkından yandığını ONA kavuşmak istediğini vurguluyor.. Şiirde gece - gündüz Allah aşkıyla yanıp tutuşan, dünya malına değer vermeyen, Allah aşkını zenginlik ve fakirliğe tercih eden bir dervişin düşünceleri dile getirilmiştir. Bu tasavvuf düşüncesidir. Yunus Emre'nin bu şiirinde 13 ve 14. yüzyılda Türk edebiyatında etkisini hissettiren tasavvuf düşüncesini, dolayısıyla çağının sanat, kültür ve din anlayışının yansımalarını görmek mümkündür.
3) Metnin yazılış amacı Allah aşkını ifade etmek ve tasavvuf düşüncesini geniş halk kitlelerine ulaştırmak olduğundan konuşma diline yakın, yalın sade bir dil kullanılmıştır.
4) Bu şiir, 12. yüzyılda Ahmet Yesevi'yle başlayıp 13. yüzyılda en olgun örneklerini veren tasavvuf anlayışı geleneğine göre yazılmıştır.Şiirde soyut bir gerçeklik olan ilahi aşk anlatılmıştır. Şiirsel gerçeğin ifade aracı imge ve sestir. Şair bunu dile getirirken çeşitli edebi sanatlarla somutlaştırma yoluna gitmiştir. Şiiri okurken Allah aşkının derdiyle yanıp tutuşan bir Yunus Emre âdeta bir tablo gibi gözümüzde canlanmaktadır.Şiirin nazım türü İLAHİ'dir. Dinî-tasavvufi edebiyatta; Allah'ın varlığı, birliği, Allah sevgisi gibi konuları işleyen nazım türüne ilahi denir.Yunus Emre, şiirlerinde tasavvuf düşüncesini ve ilahi aşkı halkın kolayca anlayabileceği bir dille yazmıştır. Bu şiirinde de şairin edebî görüşünü yansıtan bir konuyu (ilahi aşkı) işlediğini görüyoruz. Açıklık, yalınlık, derinlik, içtenlik ve heyecan, Yunus'un şiirinin başlıca özelliklerindendir. Bu özellikleri şiirlerinde başarıyla uygulayan Yunus Emre için "Tasavvufî halk şiirinin en lirik şairidir" ifadesini kullanmak yanlış olmaz.Sözcüklerin ve eklerin yazılışına baktığımızda 13. yüzyılın dil özelliklerini görürüz: (tozaram,dağlaram,kaldur,oluban,anuban ...) Eserlerinde Arapça ve Farsça sözcüklere de yer vermiştir. Ancak bu sözcükler Türk halkının diline girmiş, konuşulan, anlaşılan sözcüklerdir. Bu yönüyle Yunus Emre'yi Eski Anadolu Türkçesi'nin kurucularından sayabiliriz. Yunus Emre, o dönemde edebiyat dili olarak Türkçeyi, canlı biçimde kullanmıştır. Türkçenin kültür ve edebiyat dili olarak gelişmesine büyük hizmeti olmuştur.
Yunus, şiirlerinde hem ulusal ölçümüz heceyi hem de Araplardan aldığımız aruzu kullanmıştır. Nazım birimi olarak hem beyit hem de dörtlük kullanmıştır. Şiirlerini daha çok ilâhi, nutuk ya da nefes türünde söyleyen Yunus Emre; hür düşünceli, anlama değer veren, Vahdet-i Vücud inancını ve ilâhî aşkı anlatan bir mutasavvıf şairdir.Vahdet-i Vücud inancına göre tek gerçek varlık Allah'tır. Ondan gayrı ne varsa, yani bütün evren O'nun yansımasıdır. Allah bilinmeyi dilemiş, kâinatı yaratmıştır.
5) "Aşkın kana boyması", yeller gibi esmek" yollar gibi tozmak" akarsu gibi çağlamak" dertli ciğerini dağlamak", "Mecnun olup yürümek" Miskin Yunus" "baştan ayağa yaralı olmak" "dost ilinden avare olmak" Bu ifadeler soyut bir gerçeklik olan "ilahi aşkı" somutlaştırmak ve farklı durumları ifade etmek için kullanılmıştır.
6) "şeyhüm" "ışk" "mecnun" miskin" "avare" gibi sözcükler din ve tasavvufla ilgilidir.Bu kelime ve kavramların
koşukta olmasının sebebi koşuk nazım türünün İslamiyet öncesi sözlü edebiyat dönemine ait olmasıdır.Tasavvuf düşüncesi İslamiyet'in kabul edilmesinden sonra görülür.
7) "âkil, divâne, hâl , Mecnûn ,melûl, yâre, âvâre, bîçâre" gibi sözcükler kapalı ünlülerin bulunduğu sözcüklerdir..Koşuk adlı metinde kapalı heceler yoktur.Çünkü bu sözcükler İslamiyet'in kabulünden sonra Arap ve İran edebiyatından dilimize girmiştir.Kapalı heceler dilin musikileşmesinde ve ahenginde önemli bir yere sahiptir.Nihat Sami BANARLI'ya göre ise "Uzun hece, âdeta dilleri tek sesli olmaktan kurtarıp çok sesli yapan ve dillere büyük müzikalite sağlayan ses unsurları ve âdetâ Türkçenin notası olmuştur."
8) İlahi metninde İslam medeniyetinin şekillendirdiği Türk kültürünün ve tasavvuf düşüncesinin izleri görülmektedir.Koşıkta ise İslamiyet'ten önceki göçebe Türk toplumunun yaşam biçimi görülmektedir.

SAYFA 85
AHENK UNSURLARI
ölçü: 11'li hece ölçüsü
uyak:
a...... dava
b......var meydanıdır "meydanıdır" redif "r" yarım uyak
c.......niyaz eyledi
b....... er meydanıdır

d.......kodılar
d.......yudular "dılar" redif (kelimeleirn köklerinde benzer ses olmadığı için uyak yok)
d.......dediler
b.......sır meydanıdır (her birimin son dizesindeki "r" harfinin yarım uyak olduğunu unutmayınız.)

f.....bulasın
f.....olasın "asın" redif "l" yarım uyak
f......olasın
b.....kâr meydanıdır. (her birimin son dizesindeki "r" harfinin yarım uyak olduğunu unutmayınız.)

g.....kurana

g.....yalana "a(e)" redif ; "n" yarım uyak
g.....bilene
b......gör meydanıdır

h....er ise
h...yâr ise "ise" redif "r" yarım uyak
h...der ise
b....dar meydanıdır
sese dayalı edebi sanatlar:Her birimde ünsüz harf tekrarıyla aliterasyon ünlü ses tekrarıyla asonans yapılmıştır.(şiirden bulunuz)
YAPI UNSURLARI:
nazım birimi: dörtlük
nazım birimi sayısı: 5
uyak şeması: abcb/dddb/eeeb/fffb/gggb şeklinde düz uyak biçimi vardır.
Tema: Allah aşkı
Nazım türü: Nefes
2. Abdal Musa Bektaşi edebiyatının ilk ve büyük temsilcileri arasındadır.Bu edebiyatın akla ilk gelen isimlerinden biri olan hatta kurucusu olarak kabul edilen Kaygusuz/Abdal'ın da şeyhidir. Bazı yazarlar tarafından, Bektaşiliğin ve Bektaşi edebiyatının kurucusu olarak da gösterilen Abdal Musa,"Muhammed-Ali birliği", "Yezid düşmanlığı" ve "Mirac-Hz, Ali münasebeti" gibi Alevi-Bektaşi edebiyatına has temalara yer veren ilk şair veya şairlerden biridir. Bu bakımdan onu da söz konusu edebiyatın kurucularındanbiri olarak görmek, herhalde yanlış olmayacaktır.
ek bilgi:
" Bektâşilerin rivayetine göre, Hacı Bektaş'ın amcası Haydar Ata'nın oğlu Hasan Gazi'nin oğludur. aşık paşazâde, Musa'nın Bursa fethine karıştığını, hatta bir savaşta, külahı düşen bir askere, başındaki sivri külahı giydirdiğini ve bu yüzden yeniçerilerin, hacı bektaş'a nisbet iddiâ ettiklerini yazar.

Abdal Musa'nın Bursa'da bir mezarı vardır. Bu zâta ait bir mezar ve tekke de Elmalı'ya yakın Tekke köyündedir. bütün Alevi ve Bektaşiler Abdal Musa'nın bu köyde yattığını kabul ederler. Bektâşiliğin ve bektâşi edebiyatının kurucularından kaygusuz abdal, şiirlerinde abdal musa'nın dervişi olduğunu söyler ve bu şiirlerden onun Elmalı civarında yaşadığı anlaşılır.
Abdal musa'nın hacı bektaş'la soy bakımından yakınlığı olup olmadığı şüpheliyse de adından anlaşılacağı gibi bu azizin, horasan erlerinden, yâni melâmetilerden ve babalılardan olduğu, gazi erenlerle mesela geyikli baba ile münasebeti olduğu muhakkaktır. bir liirinde de doğum yerinin iran azerbaycanı'ndaki hoy kasabası olduğunu ve hacı bektaş halifesi hâcım sultan'a mensup bulunduğunu söyler."(Abdülbaki GÖLPINARLI)

SAYFA 86
11) İkisinde Allah aşkı coşkulu biçimde verilmiştir.
İkisi de dini-tasavvufi halk şiirinin özelliklerini taşır.
12.


SAYFA 87
Nazım birimleri beyittir.
İkisinde de tasavvufi halk şiiri geleneği görülür.
Sanatsal kaygı ikinci planda tutulmuş, daha çok tasavvuf düşüncesini ve dinsel değerleri yayma amacı güdülmüştür. Bu yönüyle bu tür şiirlerde didaktik unsurlar ağır basmaktadır.
Arapça ve Farsça sözcükler kullanılmıştır.
Allah ve Peygamber aşkı coşkulu biçimde ifade edilmiştir.
İkisi de ahenklidir.(Kafiye,redif,ölçü ve her türlü ses benzerliği)
Dini-tasavvufi halk şiiri nazım türleridir.
Halkın anlayabileceği sade ve yalın bir dille yazılmışlardır.




15.
Dörtlükler halinde yazılmışlardır.
İkisi de hece ölçüsüyle yazılmıştır.
Düz kafiye kullanılmıştır.
Tasavvufi halk şiiri geleneğine bağlıdırlar.
Sanatsal kaygı ikinci planda tutulmuş, daha çok tasavvuf düşüncesini ve dinsel değerleri yayma amacı güdülmüştür. Bu yönüyle bu tür şiirlerde didaktik unsurlar ağır basmaktadır.
Ahenkli ve yalın bir söyleyişleri vardır.
Dönemlerinin dil özelliklerini yansıtırlar.
Tasavvufi ögelere yer verilmiştir.
16) Yunus Emre ve Abdal Musâ'nın şiirleri Anadolu'daki ilk mutasavvıf olan Ahmet Yesevi'nin başlattığı dini-tasavvufi halk şiiri geleneğinin devamıdır.
17. 4.ve 5. metinler Hakaniye Lehçesinin 1.ve 3. metinler ise Oğuz Türkçesinin özelliklerini yansıtmaktadır.Yunus Emre ilahisinde "ben" zamiri Ahmet Yesevi'nin hikmetinde "min" şeklini almıştır.
Hakaniye Lehçesinde bulunma hal eki olan "de" "dın" şeklinde Oğuz Türkçesinde ise "da" (sertleşmeye uğramayarak) şeklindedir.
Oğuz Türkçesinde yönelme hali olan "-e-a" yine "-e,-a" şeklinde;fakat Hakaniye Lehçesinde "-ga,-ka" şeklindedir.

Bu iki şive arasındaki farklılıkların sebebini Kaşgarlı Mahmut şöyle açıklar:
11. yüzyılda kaşgarlının hakaniye türkçesinden sonra oğuz türkçesini ikinci bir şive olarak gösterir. Kaşgarlı bu iki şive arasındaki farklılıkları net bir biçimde ortaya koyabilmek için, oğuz türkçesine karşılık hakaniye Türkçesi ile birlikte de Türk dili tabirini kullanımıştır. Dîvânü Lugât’it Türk’ün birçok yerinde bir kelime izah edilirken, “Türkler böyle derken oğuzlar ise şöyle der” diyerek bu farklılığı ortaya koymuştur.

Kaşgarlıya göre oğuz Türkçesi zmresine sahip olanlar: “Kıpçak”, “yemek”, “peçenek”, ve “Bulgar” şiveleridir. Oğuzlar Farslılarla çok karıştıklarından Türkçe kelimeleri unutup Farsça kelimeler kullanmaya başlamışlardır. Kaşgarlı’ya göre , oğuzlar diğer Türk boylarından ziyada daha fazla İran medeniyetinin esiri altında kalmışlardır.

17)Tasavvuf düşüncesini,İslamiyet'in mesajlarını halka daha kolay ulaştırmak ezberlenmesi ve akılda tutulması daha kolay olduğu için duygu ve düşüncelerini ifade etmek için şiir türünü seçmişlerdir.
18) Abdal; Türk tasavvufunun daha radikal formlarında karşılaşılan en üst mânevî mertebenin bir adıdır.Bir abdal Allah hariç dünyadaki her şeyden vazgeçmiş kişidir. Abdallık mertebesine ermiş kişi hakikatın mutlak ve doğrudan bilgisine erişebilmektedir. Toplumsal bir şahsiyet olarak abdal zayıf, ezilmiş ve baskı altında olanlara yardım elini uzatan, ve dinsizlere (kâfirlere) karşı mücadele veren bir otoritedir.

Abdallar, Anadolu'da, Türkmen ve yerli anadolu halklarının yerel inançlarıyla bezeli Anadolu islamının yayılmasına öncülük etmiştir.

SAYFA 88
19.
AHENK UNSURLARI
Ölçü: Aruz ölçüsü (fâilâtün/ fâilâtün/ fâilâtün/ fâilün)
Uyak: "ân" zengin uyak
Redif: ""um merhaba" rediftir."um" iyelik eki, merhaba kelime halinde redif
Sese dayalı edebi sanatlar: İlk beyitte "a" sesinin tekrarıyla asonans ; 2.mısrada "b" sesinin tekrarıyla aliterasyon, merhaba'ların tekrarıyla tekrir sanatı yapılmıştır.
2.beyit ilk mısrada "l ve n" seslerin tekrarıyla aliterasyon
ikinci mısrada "m" sesinin tekrarıyla aliterasyon
3.beyit ilk mısrada "l" sesinin tekrarıyla aliterasyon
ikinci mısrada "m,n" seslerinin tekrarıyla aliterasyon
4.beyitte "m ,n" seslerinin tekrarıyla alitereasyon
5. beyitte "m,n" seslerinin tekrarıyla aliterasyon

YAPI UNSURLARI:
Nazım birimi: beyit
Nazım birimi sayısı: 5
uyak şeması: aa/ba/ca/da/ea
Tema: BEŞERİ AŞK (ya da sevgili)(Her mutasavvıf her şiirinde ilahi aşk işleyecek diye bir kaide yok.
Nazım Türü: NEFES

20:
1.beyit: Şair sevgilisine seslenerek ona hoş geldin diyor.
2.beyit: Şair sevgilisinin güzelliğini överek ona merhaba diyor.
3.beyit: Şair bu beyitte Peygamberimizin bir hadisine telmihte bulunuyor, peygambere sevgilerini belirtiyor.
4.beyit: Şair sevgilisinden başkasını gönlüne layık bulmadığını belirtiyor.
5.beyit: Şair sevgilisinin kendisinin halini sorarak ona merhaba dediğini söylüyor.

SAYFA 89
NESİMİ
14.yüzyılda yaşamış mutasavvıf bir şairdir.
Azerini Türkçesini kullanmıştır.
Dili oldukça sadedir.
Şiirleri son derece liriktir.
Divan'ı vardır.
Ayrıca tuyuğları da önemlidir.
Hurufilik inancına bağlıdır.
İnançlarının kurbanı olmuştur.

22.Bu metinlerin yazılış amacı İslamiyet'in değerlerini halka öğretmeye çalışmaktır.13.ve 14.yüzyılda Anadolu'da tasavvuf düşüncesi hakimdir.

23.
Tasavvufi tema ve konuların işlenmiştir.
Yol gösterici, aydınlatıcı ve telkin edici özelliktedirler.
Tasavvuf geleneğini yansıtan söz ve söz grupları kullanılmıştır.
Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamalar görülür.
Dil Aşık edebiyatına göre ağır, Divan edebiytına göre sadedir.

24.Kendi duygularınızı belirtiniz.

ANLAMA-YORUMLAMA
1.İLAHİ:
Allah aşkı coşkulu biçimde ifade edilmiştir.
Beyitle yazılmıştır.
Tasavvuf anlayışını yansıtan kelime ve kelime grupları kullanılmıştır.
Dil açık, anlaşılır ve sadedir.
Düz kafiye örgüsü kullanılmıştır.
Oğuz Türkçesinin dil özelliklerini yansıtır.

NEFES
Bektaşi şairlerinin yazdığı tasavvufi şiirlerdir.
Genellikle, nefeslerde tasavvuftaki Vahdet-i Vücud felsefesi anlatılır.
Bunun yanında Hz. Muhammed (S.A.V) ve Hz. Ali (R.A) için övgüler de söylenir.
Nazımbirimi dörtlüktür.
Düz kafiye örgüsü görülür.
Hece ölçüsüyle yazılırlar.

GAZEL
Beyitlerle yazılmıştır.
Aruz ölçüsü kullanılmıştır.
aa/ba/ca/da/ea kafiye düzeni vardır.
Tasavvuf geleneğinin izleri görülür.
Makta beytinde şairin adı geçer.
İlk beyitine matla; en güzel beyitine beytü'l gazel denir
2.Her döneme hitap eden bir şair olması.
Şiirlerini duru bir Türkçe yazması
Allah aşkını çok lirik bir biçimde ifade etmesi
İnsana, insanlığa ve insan değerine genişçe yer vermesi
Dilinin arılığı, anlatımının şiirsel gücü, dinsel inancındaki içtenliği, aşk, ölüm gibi evrensel şiir konularını etkileyici biçimde anlatışı
Verdiği mesajların evrensel olması, geçerliliğini yitirmemesi gibi sebeplerden Yunus Emre günümüzde de zevkle okunmaktadır.
3. Hoşgörü ve sevgi gibi evrensel değerlere sahip olmalarıdır.
4. Irk, din, dil ayrımı yapmadan tüm insanları kucaklayan hoşgörü ve sevgi anlayışı kin ve nefretin, şiddetin ,kavgaların ve savaşların yok olmasını sağlar.

SAYFA 90
DEĞERLENDİRME
1) 13.ve 14.yüzyıllarda Oğuz Türkçesiyle yazılmış Anadolu'daki ilk şiirlerin genel özellikleri:
-Bu asırlarda Oğuz Türkçesiyle yeni bir şiir anlayışı oluşmaya başlamıştır.
-Tasavvuf inanışı şiirlerin başlıca konu ve temaları olmuştur.
-Şiir düşünceleri yaymak için bir araç olarak kullanılmıştır.
-Hem hece hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
-Tasavvuf geleneğini yansıtan söz ve söz grupları kullanılmıştır.
-Şiir dili yalın ve sadedir.
-Dörtlük ve beyit nazım birimleri kullanılmıştır.
-İlahi, nefes,şathiye, gazel gibi nazım biçimleri/türleri kullanılmıştır.
-Şiirlerde coşkun bir lirizm görülür.

2)(D)
3)(D)
4)(Y)
5) nefes
6) ilahi
7)(A)
8) (B)

SAYFA 91-109 SAYFALAR ARASI CEVAPLARI
B.OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLER
HAZIRLIK
Alp Moğolca kökenli Türkçe kelime olup yiğit, kahraman manasına gelir. Eren ise muhtemelen er kelimesinden türemiş bir Türkçe kelime olup, önceleri alp kelimesine yakın mânâda kullanılmış, sonradan ermiş kişi veya irfan sahibi kişi kastedilerek kullanılmaya başlamıştır. Alp Eren denince kastedilen ise hem bileği kuvvetli hem de gönlü zengin kişidir. çevresi tarafından örnek alınacak, fedakâr, hamiyetli ve benzeri mümtaz vasıfları kendinde toplayan idealist kişidir alperen.

Danişmentoğulları Beyliği:
Orta Anadolu'da kurulmuş bir Türk Beyliğidir. Anadolu'nun hakimiyeti için Anadolu Selçukluları ile uzun yıllar hakimiyet savaşları yapmışlardır. Devletin kurucusu Büyük Selçuklu Devletinin sultanlarından Melikşah'ın kumandanlarından Danişment Gazidir. Danişment Gazi 1080 yılında Sivas'ı ele geçirerek burada kendi beyliğini kurmuştur. Emir Danişment Haçlılara karşı da savaşmıştır. Ayrıca beyliğinin sınrlarını Amasya, Bayburt ve Malatya'ya kadar da genişletmiştir. Danişment Gaziden sonra yerine geçen oğlu Emir Gümüştekin ise Ermenilere karşı kazandığı zaferler ve en ünlü Haçlı reisi Bohemund'u esir edip Niksar Kalesine tıkmasıyla, müslüman dünyasında efsane olmuştur. Danişmentoğulları beyliğine, sürekli savaş halinde oldukları anadolu selçukluları son vermişlerdir. 2.Kılıçarslan 1175 yılında Sivas, Tokat, Niksar ve Amasyayı arka arkaya fethederek bu devlete son vermiştir.
Toplum bünyesinde kalıcı izler bırakan kahramalık hikayeleri geçmişte yaşanılan güzel işleri hatırlatır, bu/toplum bilincini tazeleyip birlik ve beraberliğin tesis edilmesinde önemli katkılar sağlar.

ŞEYHOĞLU MUSTAFA:
Şeyhoğlu Sadreddin Mustafa, XIV. yüzyılın şöhretli mesnevi şairlerindendir. 1340 yılında doğmuş ve muhtemelen 1409 yılından önce ölmüştür. Ölüm tarihi kesin olarak bilinemeyen Şeyhoğlu, Germiyan Beyliği sınırları içinde yaşamış, Germiyan beyi Süleyman Şah'ın ölümünden sonra Yıldırım Bayezid'in yanına gelmiş, Osmanlı sarayına intisap etmiştir. Şeyhoğlu'nun Farsça'dan yaptığı tercümeler çoktur. Fakat onu meşhur eden asıl eseri "Hurşiûdnâme"sidir. Bu eser, mesnevi tarzında yazılmış bir aşk ve macera romanıdır. Önce Germiyan Bey'i Süleyman Şah'a, sonra Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid'e sunulmuştur.Hurşidnâme'nin kahramanlarından Hurşid, Iran ŞahıSiyavuş'un kızı, Ferahşâd ise batılı bir şehzadedir.Şeyhoğlu'nun diğer önemli bir eseri "Kenzü'l Küberâ'dır. Bir çeşit siyasetname olan bu eser padişahların, beylerin, vezirlerin ve kadıların tutumlarını, görev ve sorumluluklarını anlatır.

SAYFA 93
1.Halife'nin Bağdat'ta çıktığı avda kulağı ve burnu kesik bir adam görmesi
Adamın kendisini Esatur Kayser'in bu hale getirdiğini söylemesi
Halife'nin Esatur Kayser'e savaş açması, Malatya'ya gelmesi
Savaşın başlaması,Seyit Battal'ın gösterdiği kahramanlıklar
Esatur Kayser'in yenilmesi
Kayser'in barış istemesi ve yeniden Malatya'ya dönülmesi
2. Kişiler: Seyit Battal, Halife,Esatur Kayser, Süheyl, Seyyid Hazret, Emir Ömer, Daniyal,Anişin Gazi, Büyücü Harus, Şemmas Pir,Güzende Cazu...
Zaman: "Bir gün, ertesi gün,sonra, o dem" gibi belirsiz zaman ifadeleri..."

Mekan: " Rum,Malatya şehri,Cebel Dağı, Bağdat,meydan, " gibi mekanlar...
3. Metinde Seyyid Battal ve Esatur Kayser tip, diğerleri karakterdir.Çünkü bunlar eserden esere özellikleri değişmeyen,bu/ tavır ve davranışları belirli olan kişilerdir.Seyyid Battal Gazi ve Kayser olay örgüsünün ana kahramanları diğerleri ise yardımcı karakter işlevine sahiptirler.

SAYFA 94
4. Metinde mekan adlarında tasvirlerle anlatım yoktur.Bunlar sadece olayların yaşandığı mekan isimleri olarak kullanılmıştır.mekan/ isimleri olay örgüsünde olayların geçtiği yeri anlatma işlevine sahiptir.
5.Metinde belirli zaman ifadeleri yoktur.Giriş bölümündeki açıklayıcı bilgilerden hareketle metnin olay örgüsünün 8.yüzyılda yaşandığı söylenebilir.
6.Metnin teması Battal Gazi'nin kahramanlıklarıdır.bu/ tema dönemin sosyal ve siyasi özellikleriyle örtüşmektedir.
7.Battalname'den alınan metindeki kahramanlık İslam dini içindir.Alperenlik anlayışı bunu gerektirir.
8.Metin tarihi bir olaya dayanmaktadır."Halifenin varlığı, gaza anlayışı, savaşta davulların vurulması, ganimet toplanması, esir alınması " gibi olaylar dönemin sosyal ve siyasi zihniyetini yansıtır.
9. Büyüyle mezarda bulunan birinin çağrılması, Seyyid Battal'ın savaş esnasında gösterdiği olağanüstü kahramanlıklar gerçek hayatta yaşanması mümkün olmayan olaylardır.
10.Metnin anlatıcı her şeyden haberdar olan, olayların öncesini ve sonrasını bilen ilahi bakış açılı hakim anlatıcıdır.
11.Tabloda 2-4-5. cümleleri işaretleyiniz.
12.
"Gördüler ki bir kişi bir ağacın dibinde yatıyor, burnu ve kulağı kesik.
"Hayli cenk ettiler." "Kurt lain iyi ok atan bir melun idi."
"Hemen o evliyaların şahı bir nara atıp meydana girdi."
"Kurt laine öyle bir süngü vurdu ki götürdü, laini yere vurdu."
"Sonra Kayser Esatur o durumu gördü, öfkelendi, altın kemerli dört yüz kul meydana girdi." vb... cümleler tasvirlerle anlatılmıştır.Bu tasvirler anlatılmak istenenin zihinde daha iyi canlanmasını sağlamak içindir.
13.Metindeki "kahramanlık" teması evrenseldir.Çünkü insanoğlu "ideal" olan her şeye ilgi duymuş ve onu yüceltmiştir.Kahramanlık anlayışı da bunlardan biridir.

1.Etkinlik
Metnin yapısını oluşturan ögeler(olay örgüsü,kişiler, yer ve zaman) arasında organik bir bağ vardır.Anlatılan olay belli bir zamanda, belli bir mekanda belli kişiler arasında yaşanır.Metne bütünlük kazandıran olay örgüsünün meydana gelmesini sağlayan unsur da budur.Bu yapı unsurları metnin iletisini vermede ve somutlaştırmayı sağlamada birer araçtır.

SAYFA 91-109 SAYFALAR ARASI CEVAPLARI
B.OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLER
HAZIRLIK
Alp Moğolca kökenli Türkçe kelime olup yiğit, kahraman manasına gelir. Eren ise muhtemelen er kelimesinden türemiş bir Türkçe kelime olup, önceleri alp kelimesine yakın mânâda kullanılmış, sonradan ermiş kişi veya irfan sahibi kişi kastedilerek kullanılmaya başlamıştır. Alp Eren denince kastedilen ise hem bileği kuvvetli hem de gönlü zengin kişidir. çevresi tarafından örnek alınacak, fedakâr, hamiyetli ve benzeri mümtaz vasıfları kendinde toplayan idealist kişidir alperen.

Danişmentoğulları Beyliği:
Orta Anadolu'da kurulmuş bir Türk Beyliğidir. Anadolu'nun hakimiyeti için Anadolu Selçukluları ile uzun yıllar hakimiyet savaşları yapmışlardır. Devletin kurucusu Büyük Selçuklu Devletinin sultanlarından Melikşah'ın kumandanlarından Danişment Gazidir. Danişment Gazi 1080 yılında Sivas'ı ele geçirerek burada kendi beyliğini kurmuştur. Emir Danişment Haçlılara karşı da savaşmıştır. Ayrıca beyliğinin sınrlarını Amasya, Bayburt ve Malatya'ya kadar da genişletmiştir. Danişment Gaziden sonra yerine geçen oğlu Emir Gümüştekin ise Ermenilere karşı kazandığı zaferler ve en ünlü Haçlı reisi Bohemund'u esir edip Niksar Kalesine tıkmasıyla, müslüman dünyasında efsane olmuştur. Danişmentoğulları beyliğine, sürekli savaş halinde oldukları anadolu selçukluları son vermişlerdir. 2.Kılıçarslan 1175 yılında Sivas, Tokat, Niksar ve Amasyayı arka arkaya fethederek bu devlete son vermiştir.
Toplum bünyesinde kalıcı izler bırakan kahramalık hikayeleri geçmişte yaşanılan güzel işleri hatırlatır, bu/toplum bilincini tazeleyip birlik ve beraberliğin tesis edilmesinde önemli katkılar sağlar.

ŞEYHOĞLU MUSTAFA:
Şeyhoğlu Sadreddin Mustafa, XIV. yüzyılın şöhretli mesnevi şairlerindendir. 1340 yılında doğmuş ve muhtemelen 1409 yılından önce ölmüştür. Ölüm tarihi kesin olarak bilinemeyen Şeyhoğlu, Germiyan Beyliği sınırları içinde yaşamış, Germiyan beyi Süleyman Şah'ın ölümünden sonra Yıldırım Bayezid'in yanına gelmiş, Osmanlı sarayına intisap etmiştir. Şeyhoğlu'nun Farsça'dan yaptığı tercümeler çoktur. Fakat onu meşhur eden asıl eseri "Hurşiûdnâme"sidir. Bu eser, mesnevi tarzında yazılmış bir aşk ve macera romanıdır. Önce Germiyan Bey'i Süleyman Şah'a, sonra Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid'e sunulmuştur.Hurşidnâme'nin kahramanlarından Hurşid, Iran ŞahıSiyavuş'un kızı, Ferahşâd ise batılı bir şehzadedir.Şeyhoğlu'nun diğer önemli bir eseri "Kenzü'l Küberâ'dır. Bir çeşit siyasetname olan bu eser padişahların, beylerin, vezirlerin ve kadıların tutumlarını, görev ve sorumluluklarını anlatır.

SAYFA 93
1.Halife'nin Bağdat'ta çıktığı avda kulağı ve burnu kesik bir adam görmesi
Adamın kendisini Esatur Kayser'in bu hale getirdiğini söylemesi
Halife'nin Esatur Kayser'e savaş açması, Malatya'ya gelmesi
Savaşın başlaması,Seyit Battal'ın gösterdiği kahramanlıklar
Esatur Kayser'in yenilmesi
Kayser'in barış istemesi ve yeniden Malatya'ya dönülmesi
2. Kişiler: Seyit Battal, Halife,Esatur Kayser, Süheyl, Seyyid Hazret, Emir Ömer, Daniyal,Anişin Gazi, Büyücü Harus, Şemmas Pir,Güzende Cazu...
Zaman: "Bir gün, ertesi gün,sonra, o dem" gibi belirsiz zaman ifadeleri..."

Mekan: " Rum,Malatya şehri,Cebel Dağı, Bağdat,meydan, " gibi mekanlar...
3. Metinde Seyyid Battal ve Esatur Kayser tip, diğerleri karakterdir.Çünkü bunlar eserden esere özellikleri değişmeyen,bu/ tavır ve davranışları belirli olan kişilerdir.Seyyid Battal Gazi ve Kayser olay örgüsünün ana kahramanları diğerleri ise yardımcı karakter işlevine sahiptirler.

SAYFA 94
4. Metinde mekan adlarında tasvirlerle anlatım yoktur.Bunlar sadece olayların yaşandığı mekan isimleri olarak kullanılmıştır.mekan/ isimleri olay örgüsünde olayların geçtiği yeri anlatma işlevine sahiptir.
5.Metinde belirli zaman ifadeleri yoktur.Giriş bölümündeki açıklayıcı bilgilerden hareketle metnin olay örgüsünün 8.yüzyılda yaşandığı söylenebilir.
6.Metnin teması Battal Gazi'nin kahramanlıklarıdır.bu/ tema dönemin sosyal ve siyasi özellikleriyle örtüşmektedir.
7.Battalname'den alınan metindeki kahramanlık İslam dini içindir.Alperenlik anlayışı bunu gerektirir.
8.Metin tarihi bir olaya dayanmaktadır."Halifenin varlığı, gaza anlayışı, savaşta davulların vurulması, ganimet toplanması, esir alınması " gibi olaylar dönemin sosyal ve siyasi zihniyetini yansıtır.
9. Büyüyle mezarda bulunan birinin çağrılması, Seyyid Battal'ın savaş esnasında gösterdiği olağanüstü kahramanlıklar gerçek hayatta yaşanması mümkün olmayan olaylardır.
10.Metnin anlatıcı her şeyden haberdar olan, olayların öncesini ve sonrasını bilen ilahi bakış açılı hakim anlatıcıdır.
11.Tabloda 2-4-5. cümleleri işaretleyiniz.
12.
"Gördüler ki bir kişi bir ağacın dibinde yatıyor, burnu ve kulağı kesik.
"Hayli cenk ettiler." "Kurt lain iyi ok atan bir melun idi."
"Hemen o evliyaların şahı bir nara atıp meydana girdi."
"Kurt laine öyle bir süngü vurdu ki götürdü, laini yere vurdu."
"Sonra Kayser Esatur o durumu gördü, öfkelendi, altın kemerli dört yüz kul meydana girdi." vb... cümleler tasvirlerle anlatılmıştır.Bu tasvirler anlatılmak istenenin zihinde daha iyi canlanmasını sağlamak içindir.
13.Metindeki "kahramanlık" teması evrenseldir.Çünkü insanoğlu "ideal" olan her şeye ilgi duymuş ve onu yüceltmiştir.Kahramanlık anlayışı da bunlardan biridir.

1.Etkinlik
Metnin yapısını oluşturan ögeler(olay örgüsü,kişiler, yer ve zaman) arasında organik bir bağ vardır.Anlatılan olay belli bir zamanda, belli bir mekanda belli kişiler arasında yaşanır.Metne bütünlük kazandıran olay örgüsünün meydana gelmesini sağlayan unsur da budur.Bu yapı unsurları metnin iletisini vermede ve somutlaştırmayı sağlamada birer araçtır.

DİRSE HAN OĞLU BOĞAÇ HAN DESTANI'NI BEYAN EDER HANIM HEY
Sayfa 98
14.METNİN OLAY ÖRGÜSÜ:
v Destandaki olay Bayındır Han’ın “yılda bir kere ziyafet verip Oğuz beylerini misafir” etmesi ile başlar.
v Bayındır Han’ın Oğuz Beylerine ziyafet vererek ve onları huzuruna davet etmesi.
v Bayındır Han’ın ziyafet için şartlar öne sürmesi ve bu şartlar doğrultusunda misafirleri sınıflandırılması.
v Dirse Han’ın Bayındır Han tarafından kara otağa oturtulması ve bunun sonucu Dirse Han’ın üzüntüsü(Çocuğu olamayışı .)v Dirse Han’ın çocuğu olmamasına üzülmesi ve evine gelerek bunu hatunu ile istişare etmesi.
v Eşin çocuk sahibi olmak için Dirse Han’a yapması gerekenleri söylemesi.
v Duaların kabul olması ve Dirse Hanın bir erkek çocuğunun olması
v Çocuğun büyüyüp 15 yaşına gelmesi
v Delikanlının Bayındır Han’ın boğasını yenerek Dede Korkut tarafından Boğaç adını alması ve bunun sonucunda Oğuz tarafından onanması.
v Boğaç Han’a hanlık ve taht verilmesi kırk namertin bunu kıskanması.
v Boğaç Han’ın kırk namerdin yalanları yüzünden babası tarafından öldürülmek istenmesi.
v Ok ile avlanan Boğaç Han’ın Dirse Han tarafından ölüme terk edilmesi.
v Annenin Boğaç Hanı arayıp yaralı halde bulması ve tedavi ettirmesi
v Boğaç Han’ın yaralarının iyileşmesi ve kırk namerdin bunu öğrenerek endişelenmesi.
v Dirse Han’ın kırk namert tarafından tutsak alınarak kaçırılması.
v Boğaç Han’ın kırk namertle savaşarak babasını kurtarması.
v Boğaç Han’ın babası Dirse Han’ı kırk namerdin elinden kurtarması sonrasında Bayındır Hanın ona beylik vermesi
Dede Korkut'un Boğaç Han için destan söyleyip dua etmesi
15.Metinde cümleler kısa, dil son derece sade ve anlaşılır bir Türkçedir.

Metindeki bazı ekler ve sesler zamanla ses değişikliğine uğramıştır.
SES DEĞİŞİKLİĞİNE UĞRAYAN KELİMELER VE GÜNÜMÜZDEKİ KARŞILIKLARI:
hanun> hanın
yigitleri > yiğitleri (g>ğ değişimi)
karşuladılar > karşıladılar (u>ı değişimi)
getürüp > getirip (ü>i değişimi)
kondurdılar > kondurdular (ı>u değişimi)
kiçe > keçe (i>e değişimi)
yahnısından > yahnisinden ( ı>i değişimi)
önine > önüne ( i>ü) değişimi
getürdiler > getirdiler ( ü>i değişimi)
böyledür > böyledir (ü > i değişimi)
benüm > benim ( ü>i değişimi)
eksikligüm > eksikliğim (g>ğ değişimi ü>i değişimi)
gördi > gördü ( ü>i değişimi)
kılıcumdan > kılıcımdan
suframdan > soframdan ( u>o değişimi)
ağ> ak ( ğ>k değişimi)
oldı > oldu (ı > u değişimi)
kim > ki ( m ünlüsün düşmesi)
didi > dedi ( i> e değişimi)
oğlı > oğlu (ı > u değişimi)
dahı> dahi ( ı >i değişimi)
kalkuban > kalkarak ( -uban zarf fiil eki kullanımdan düşmüş)
yirinüz> yeriniz (i>e değişimi & ü > i değişimi)
karayıb > garaip

KULLANILMAYAN KELİMELER
aydur (de-, söyle-)
kargayupdur ( beddua etmiştir.)
örü turdu (yerinden kalktı)

Sayfa 99
16.Verilen özelliklerden 1. 2.3.4.6.7.8.9.11.12. cümleler Boğaç Han Hikayesinde bulunur.

17. Hikayede toplumun değerlerinin benimsenmesi ve yaşaması için çaba harcayan Dede Korkut, aynı zamanda kahramana ad veren onun ruhsal olarak doğmasını sağlayan norm bir karakterdir. Kahramanın simgesel anlamda yeniden doğuşunun yönlendirici gücü olan Dede Korkut, kahramanın başarılarından sonra onun için Tanrı’ya dua eder, destanlar söyler.

18.
a) Aile bağlarının sağlamlılığı: Annesinin Boğaç Hanı arayıp bulması onu gizlice tedavi ettirmesi, Boğaç Hanın babasını kırk namerdin elinden kurtarması
b) Kahramanlığın yüceltilmesi: Boğaç Hanın Bayındır Hanın boğasını öldürmesinden sonra babası tarafından ona taht ve beylik verilmesi
c)Çocuk sevgisi ve çocuğa verilen değer: Metinde çocuğu olamayan Dirse Hana beddua edilmesi, Dirse Han’ın Bayındır Han tarafından kara otağa oturtulması...
d)Çocuğa ad verilme biçimi: Gösterilen kahramanlıktan sonra bilge bir kişilik olan Dede Korkut'un gelip ad koyması

19.Dede Korkut’ta kadınlara büyük değer verilir. Kadınların toplumun içindeki konumları çok yüksektir. Ailede bir erkek kadar söz sahibidirler. Erkekler bir karar almadan önce hanımlarına danışırlar. Bir erkek kadınına güzel sözlerle hitap eder, onu çok güzel bir şekilde tasvir eder.

20.Tonyukuk Bilge Kağan'ın baş veziri ve akıl hocasıdır, tecrübeli bir devlet adamıdır.
Ögdilmiş: Kutadgu Bilig'de akıl,zeka ve ilmi temsil eder.
Dede Korkut ise hikayelerde kendisine akıl danışılan, tecrübeli bir bilge kişidir.
Türk Devlet geleneğinde yöneticilerde aranan en önemli özellikler akıl,bilgelik ve tecrübedir.Türk Devlet geleneğinde danışarak kararları alma çok önem verilen bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu mekanizma, alınan kararların isabetini ve uygulamadaki başarısını yakından etkilemiştir.

SAYFA 102
OLAYIN OLUŞUM AŞAMALARI
Ø Danişment Gazi’nin Zile’yi fethetmek için hazırlık yapmaları
Ø Kafirlerin gece baskını yapıp yüz kişiyi şehit etmeleri ve kaleye çekilmeleri
Ø Melik Gazi’nin askerleriyle kaleye hücum etmeleri
Ø Abdurrahman Gazinin mancınık almak için Tokat’a gitmesi ve Gümeneklilerin isyan ettiğini görmesi
Ø Kafirlerin İslam askerlerine saldırmaları ,bazılarını esir alıp kaleye çekilmeleri
Ø Melik’in üzgün şekilde geri dönmesi
Ø Melik’in otağında bir papaz görmesi ve onun kaleye giriş yolunu bildirilmesi için gönderildiğini söylemesi
Ø Melik Gazinin papazın gösterdiği yoldan gizlice kaleye girmesi
Ø Kalenin zapt edilmesi ve Emenos’un öldürülmesi
Ø Melik Gazi ve askerlerinin Tokat’a hareket etmesi "(blogkafem.net) "
Ø Düşmanla savaşılması ve Tokat’ın ele geçirilmesi
22. Danişmentoğulları Beyliği Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın komutanlarından Danişment Gazi Gümüştegin Ahmet Bey tarafından kuruldu. Başkenti Sivas’tır. Beyliğin sınırları zamanla Tokat, Niksar, Amasya, Çankırı, Çorum, Kastamonu, Kayseri, Elbistan ve Malatya’ya kadar ulaşmıştır. Danişment Gazi Anadolu Selçuklu Sultanı I.Kılıç Arslan ile birlikte Haçlılara karşı büyük başarılar kazandı.Verilen metinde Danişment Gazi’nin Haçlılara karşı gösterdiği kahramanlıklarla Zile ve Tokat’ı ele geçirdiğini görüyoruz.Tarihi gerçeklikler metinde olağanüstü özellikler katılarak anlatılmıştır.

23. Alp kelime anlamı yiğit, kahraman, bahadır ve cesur olup savaş meydanlarında gözünü kırpmadan hak uğrunda çarpışan askerdir. Türkler İslam’ı kabul etmeden önce cihan hâkimiyeti sloganı ile Alp ruhuyla savaşırken İslamiyet’i kabul ettikten sonra eren ruhunu da bünyesine sindirerek Alperenlik ruhuyla İla-yı Kelimetullah üslubunda cihad karakterini kazanmıştır. İ’la-yı Kelimetullah ,(blogkafem.blogspot.com)Allah’ın ismini ve Kitabını (yani sözleri ve mecmuası olan Kur’anın yasa olarak uygulanması) yüceltmek demektir. Alp’lik ilk olarak Gazneliler devrinden itibaren Müslüman emirlerin hükümlerinde kullanılmaya başlamıştır. Abdulkerim Satuk Buğra Han’ın İslamı kabul etmesiyle birlikte erenlik vasfı, (yani İslamın yaşayış biçimini de alarak) Alperenlik sıfatına kavuşarak Müslüman olan Türkler arasında yayılmıştır.Örneğin Alptegin, Alpaslan, Alp-er han ve Osmanlılarda Gündüz Alp gibi isimler de kullanılmaya başlanmış ve aynı zamanda da Mücahid dervişlere de Alperen denilmeye başlanmıştı.(blogkafem.blogspot.com'dan alıntıdır)Alperenler Osmanlının kuruluşunda büyük rol oynamışlardır. Alperenler daha ziyade sınır boylarında görev almışlardır. Devletin sınırları genişledikçe uç boylarına doğru kayarak orada İslamı yaymak suretiyle büyük tebliğ görevini yaparken düşmana karşı savaşmayı da Alperenlik ruhuna uygun olarak yaparlardı.

24.Danişmentname adlı metinde
Ø Kısa cümleler kullanılmıştır.”
Ø Oğuz Türkçesinin özelliklerini taşımaktadır.
Ø Özgün metinde kullanılan bazı seslerle günümüz Türkçesindeki sesler arasında farklılaşmanın olduğu görülmektedir.

SES DEĞİŞİKLİĞİNE UĞRAYAN KELİMELER
§ Kılur > kılar (u>a değişimi)
§ Kal’a > kale (a>e değişimi)
§ Kapusın > kapısını
§ Açup > açıp
§ Turdılar > durdular
§ Karşu> karşı
§ Turup > durup (t > d değişimi)
§ Ceng iderlerdi > cenk ederlerdi (i>e & g>k değişimi)
§ Kalup > kalıp
§ Kafirün >kafirin
§ Niçesi > nicesi
§ Ugrın (gizli) >günümüzde kullanılmamaktadır
§ Kankı> hangi
§ Var-ısa> varsa
§ Bağladılar > bağladılar (g>ğ değişimi)
§ İrdiler > erdiler

25.

BATTAL-NAME DANİŞNENTNAME



-->Her iki eser de destan geleneğine bağlı olarak oluşturulmuştur.

SAYFA 106
26.Hurşidname adlı metnin anlatım biçimi öyküleyici anlatımdır.

27.”Hurşidname” adlı metinin olay örgüsü
Ø Hurşid ile Boğa Hanın savaş meydanında karşılaşmaları
Ø Hurşid ile Boğa Hanın diyalogları
Ø Hurşid’in yüzünden zırhı kaldırması ve Boğa Hanın Hurşid’in güzelliğinden kendinden geçmesi
Ø Hurşid’in Boğa Hanı öldürmesi
28.Teması aşktır.

EK BİLGİ: (mutlaka okuyunuz)
Bu eserin tenkitli metnini hazırlayıp inceleyerek ilim âlemine
sunan Prof Dr. Hüseyin AYAN “Hurşîd-nâme’de Aşk” başlığıyla, eserdeki beşerî ve ilahî aşkın tezahürü üzerinde durmuştur. H. Ayan burada, beşerî aşkla ilahî aşkın eserde yan yana
yürüdüğünü ve bunların birbirinden ayrılmasının güçlüğünü belirtir. Hurşîd’in
güzelliği, bu güzelliği görenin bayılması ve uzun süre kendisine gelememesi,
görmeden âşık olma, aşkın ve âşıkların hâlleri, aşk-akıl ilişkisi, aşkın söz, saz ve resim yoluyla ortaya çıkışı ve sözün etkisi… gibi konuların ele alındığı kısımda, Şeyhoğlu’nun aşk hakkındaki fikirleri de verilmiştir. H. Ayan bunları şöyle sıralar:
“1. Aşkın gizli nice dünyaları vardır ki akıl bunlardan asla
haberdâr olmaz,
2. Aşka boyun eğmeyenler bu âlemlerden bîgânedir,
3. Âşık olmayan insanların kişiliği yoktur,
4. Âşık olmayan insanlar gözden, kulaktan dilden ve dudaktan lezzet alamazlar,
5. Âşık olmayan insanlar, ne insanın ne kâinatın sırrını ve seyrini temâşâ edemezler.”
H. Ayan bunlardan sonra; bu beş unsurla aşkı târif ederek çeşitli açıklamalar yapmayı da ihmâl etmez. Bu açıklamalarda görülen husus, beşerî aşkın tarifine, ilâhî aşkı karıştırma temayülünün ağır basmakta olduğudur.” değerlendirmesini yapar.
29.Metin olağan üstü özellikler taşıyan gerçek hayatta karşılaşamayacağımız olaylar ve karakterlerin olduğu tamamen kurmaca bir metindir.

2.Etkinlik
HURŞİD: İran Şahının kızı.Uğruna ölünecek kadar güzel, kıvrak zekalı, iyi eğitimli, savaşçı, yiğit, cesur…
FERAHŞAD: Mağrib ülkesinin hükümdarının oğlu, Hurşid’e aşık…

30.
zaman :“yüzünden örtüyü kaldırdıktan sonra, geceleri, ertesi günü, savaşın kızıştığı sırada…” gibi belirsiz zaman ifadeleri

mekan: “Bir kaleye, Mağrib şehri, savaş meydanı” gibi mekanlar…Bu mekanlar sadece yer adı olarak geçmiş tasvir edilmemiştir.



31.Metnin manzum kısmında 4. 7. 12. 15. 16. 20. 22. 23. beyitlerde sanatlı söyleyiş vardır.Örneğin;
12.beyitte “Bütün kemiklerinin bağı çözüldü, kuşu uçtu, budağı sarsıldı.”
Mübalağa istiare
20. beyitte “Güneşin yüzünden kara bulutun kalktığı gibi hemen ay yüzünden zırhı kaldırdı.”(teşbih sanatı) vb….
Bu sanatlı söyleyişler(bu içerik önce blogkafem.blogspot.com’da yer almıştır.Lütfen ziyaret edin) anlatımı kuvvetlendirmekte, ifadenin süslü ve edebi olmasını , söylenmek istenenin zihinde daha belirgin ve güzel bir şekilde anlatılmasını sağlamaktadır.

32.Mesnevinin uyak şeması:
aa/ bb/ cc/dd /ee / ff (mesnevilerde her beyitin kendi arasında uyaklı olduğunu unutmayınız.)

33.Hurşidname mesnevisinde mesnevi türüne ait özellikler:
Ø Beyitlerle yazılmıştır.
Ø Uyak düzeni aa/ bb/ cc / dd/ ee/ ff…dir.
Ø Aşk teması işlenmiştir.
Ø Aruz ölçüsüyle yazılmıştır.(Kalıbı mefâîlün / mefâîlün /feûlün )
Ø Öyküleyici anlatımla masal havasında anlatılmıştır.

34.ŞEYHOĞLU MUSTAFA’NIN EDEBİ KİŞİLİĞİ:
· 14.yüzyılın şöhretli mesnevi yazarıdır.
· Edebi yönü çok kuvvetlidir.
· Nesir alanında da oldukça ustadır.
· Eserlerini Türkçe ile yazmanın güçlüğünden şikayet eder.
· İran edebiyatının önde gelen isimlerinden ve özellikle bunlardan Ferîdüddîn Attâr ve Senâî’nin, Şeyhoğlu’nun edebî kişiliğinin oluşumunda önemli rol oynamıştır.
· “Şair, Hurşîd ü Ferahşâd’da, o zamana kadar bir
mesnevide bulunması belirlenmiş hususların hiçbirisini ihmal etmemiştir.
· Şeyhoğlu Mustafa, Şehnâme’den aldığı epizot ve motiflere başka kaynaklardan ve özellikle Türk tarihi ve geleneklerinden ilâveler yaparak bunları yerli yerine koymuş, olayın bütün inceliklerini nazımla söylemiş ve bu uğurda büyük emek harcamıştır. Eserin hacmi (7903 beyit) yanında, her beytine büyük özen göstermiştir.

SAYFA 107


3.
Battal Gazi: Kahramanlık yönü bulunan gözü pek, yiğit, cesur bir komutan...
Boğaç Han: Yiğit, cesur,kahramanlık yönü bulunan aile değerlerine bağlı...
Danişment: Kahramanlık yönü bulunan gözü pek, yiğit, cesur, alperen
Hurşid: Uğruna ölünecek kadar güzel, kıvrak zekalı, iyi eğitimli, savaşçı, yiğit, cesur…

4.Bu kahramanların ortak özellikleri olağanüstü özellikler gösteren kahramanlık yönleri olan ideal tiplerdir.

5.Eserlerdeki çekirdek gerçeklik zamanla halkın hayal gücünün etkisiyle olağanüstülükler kazanmıştır.Bu dönem metinlerinde fetih , gaza ve kahramanlık temaları halk arasında büyük rağbet görmüştür.
6.
Ø Olağanüstülüklerin görülmesi
Ø İdealize edilmiş kahramanların varlığı
Ø Olay örgüsü yer ,zaman ve kişi unsurlarının metnin yapısını oluşturması
Ø Öyküleyici anlatımın kullanılması
Ø Hurşidname hariç anonim nitelikte olması gibi özellikler metinlerde yer alan masal ve destan unsurlarıdır.
Ø Dönemin zihniyetini yansıtması (destan unsurları)
7.Bunun sebebi kahramanlık temasının her dönemde hep ilgi görmesi ve insanoğlunun ideal olan her şeye ilgi duyması ve yüceltmesi olabilir.
8.Tüm ödevler için -> blogkafem.blogspot.com / blogkafem.net

SAVULUN BATTAL GAZİ GELİYOR
LEYLA İLE MECNUN
DELİ DUMRUL
9. Her iki metnin yapısı olay örgüsü, yer zaman ve kişilerden oluşur.Her iki metinde de ilahi bakış açılı anlatıcı ve epik bir anlatım ,yalın ve anlaşılır bir dil vardır.Her iki metinde de kahramanlık teması işlenmiştir.

Benzer özellikler taşımasının sebepleri:
ikisinin de Türk kültüründen beslenmesi
İkisinde de milli değerlerin ön plana çıkarılması
İkisinde de kahramanlık temasının işlenmesi
İkisinde de topluma mâl olmuş lider vasıflı kişilerin bulunması
Edebi geleneğin etkisi

SAYFA 109
DEĞERLENDİRME
1.DEDE KORKUT HİKAYELERİNİN TÜRK EDEBİYATI AÇISINDAN DEĞERİ VE ÖNEMİ
Dede Korkut Hikayeleri destan geleneğinden halk hikayeciliğine geçişin ilk ürünüdür.Bu hikayeler Türk ruhuna Türk düşüncesine Türk kültürüne ışık tutan en açık belgelerdir.Destan özellikli ve pek çok halk kahramanının mücadeleleri anlatılan Dede Korkut hikâyelerinde; güzel ve hikmetli sözler.Türkler’in tarihine ait rivayetler, han ve beyler hakkında methiyeler, Türk töresine ait pek çok konular işlenerek, iyilere methiye ve kötülere eleştiri vardır. “Dede Korkut Kitabı”nda (Dede Korkut ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan=Oğuzların Diliyle Dede Korkut Kitabı) 12 destan özellikli hikâye yer alır ve bu kitap, İslâm öncesi ve sonrasında Türkler’in yaşayışını, dilini, tarihini, edebiyatını ve kültürünü içerir. Akıcı ve halkın kullandığı Türkçe ile yazılmış olan bu kitap; gerçek bir şaheserdir. Kitapta, “Dede” ve “Ata” olarak geçen ve “Korkut Ata” olarak da bilinen Dede Korkut, Türkmen, Kazak, Özbek ve Karakalpak boyları arasında bu adlarla bilinmektedir.Türk dünyasının bilge atası olan Dede Korkut ve onun hikâyelerinde; Türk toplumunun savaşları ve barışları ile birlikte, aile ve eğitim yapısıyla üstün ahlâk ve karakter sağlamlığı dikkati çeker.
2. (Y)
3.(D)
4.(Y)
5. Danişmentname
6.kahramanlık , aşk
7)(A) aa/bb/cc/dd/ee…
8)(A)

Sayfa 110 ve Sonrası
Hazırlık
NASREDDİN HOCA(1208-1284)
Türk halk bilgesi ve fıkra kahramanı .Eskişehir’in Sivrihisar ilçesinin Hortu köyünde 1208 yılında doğdu, 1284 yılında Akşehir'de öldü.Babası Hortu köyü imamı Abdullah Efendi, annesi aynı köyden Sıdıka Hatun'dur. Önce Sivrihisar'da medrese öğrenimi gördü, babasının ölümü üzerine Hortu'ya dönerek köy imamı oldu. 1237'de Akşehir'e yerleşerek, Seyyid Mahmud Hayrani ve Seyyid Hacı İbrahim'in derslerini dinledi, İslam diniyle ilgili çalışmalarını sürdürdü. Bir söylentiye göre medresede ders okuttu, kadılık görevinde bulundu. Bu görevlerinden dolayı kendisine Nasuriddin Hâce adı verilmiş, sonradan bu ad Nasreddin Hoca biçimini almıştır. Onun hayatıyla ilgili bilgiler, halkın kendisine olan aşırı sevgisi yüzünden, söylentilerle karışmış, yer yer olağanüstü nitelikler kazanmıştır. Bu söylentiler arasında, onun Selçuklu sultanlarıyla tanıştığı, Mevlânâ Celâleddin ile yakınlık kurduğu, kendisinden en az yetmiş yıl sonra yaşayan Timur'la konuştuğu, birkaç yerde birden göründüğü bile vardır.

13 ve 14. yüzyıllar, Anadolu’da yaşayan Türk insanı için oldukça sancılı geçen yüzyıllardır. Bu yüzyıllar içinde büyük Türk devletlerinden olan Selçuklu Devleti güçlenmiş olsa da aslında Anadolu’da yaşayan Türk halkı için zorlu yıllar yaşanmıştır.

Örgün eğitimin günümüzdeki kadar yaygın olmadığı bu dönemlerde tekke ve medreseler halkın eğitiminde çok büyük bir öneme sahiptir.Tekkeler, tasavvuf düşüncesinin, anlayış ve terbiyesinin derinleştirildiği ve halka takdim edildiği bir yerdir. Tekke , zâviye, hankah, âsitane ve dergâh gibi isimler altında birbirinden hemen hemen farksız olan bu kuruluşlara insanlar, dünya hayatının çeşitli meşakkat ve sıkıntıları ile yorulan ruh ve bunalan gönüllerini dinlendirmek için giderlerdi. Onlar burada bir araya gelip boş zamanlarını değerlendirirlerdi.Tekkeler, özellikle kuruluş yıllarında, şeyhler tarafından seçilen yerlerde kuruluyorlardı. Bundan dolayı onlar, etraflarındaki insanların mânevî ihtiyaçlarını temin ederek, bölgelerinin insanlarına sahip çıkıyorlardı. Böylece Kur'an'ın tavsiye ettiği bir metod olan hikmet ve güzel öğütle insanları dine ve hakikata çağırıyorlardı.13. yüzyılın en önemli oluşumlarından biri Mevleviliktir. Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin düşüncelerinin yaygınlaştırılması amacıyla Mevlana’nın oğlu Sultan Veled tarafından kurulan Mevlevilik, halkı Tanrı’ya davet etmiştir. Tanrı sevgisinden, insan sevgisinden hareketle, insanların isyan etmeleri engellenmiştir. Mevlevilik, insanlara huzuru sunmuş ve onların birbirlerine düşmelerini engellemiştir. Mevlana’nın şiirleri ve öyküleri halkı aydınlatmış ve insanlarımızın sevgi dolu bir ortamda yaşamalarını sağlamıştır. (Aralık 2006 Edebiyat Sandığı) 13 ve 14. yüzyıllarda Bektaşilik ortaya çıkmıştır. Bektaşilik, Hacı Bektaş-ı Veli’nin evrensel insan sevgisini yaymaya çalışmıştır. Din, dil, ırk ve cinsiyet ayrımı yapmadan insanları eşit görmek gerektiği anlayışı halka yerleştirilmiştir. Türk insanının barışçıl yaklaşımı, Mevlana ve Hacı Bektaş-ı Veli gibi düşünürlerin etkisiyle güçlenmiştir diyebiliriz.
13 ve 14. yüzyıllarda çok büyük Türk şairleri ve düşünürleri yetişmiştir. Bu sancılı dönemlerde düşünür ve sanatçılarımız, Türk insanının derdine derman olmuştur. Mevlana, Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus Emre, Gülşehri, Ahmedi, Kadı Burhaneddin, Nasreddin Hoca bunların en önemlileridir.

SAYFA 111
1.Makalat'tan adlı metinin anlatımı mensur (düz yazı) biçiminde öğretici anlatımdır.

2.Makalât dört kapı-kırk makam tertibi üzre kaleme alınmıştır. Bu tertip, Anadolu’daki ilk mutasavvıf olan Ahmed Yesevi'nin "Fakrnâme"siyle hemen hemen aynıdır . Dört kapı (şeriat-tarikat-ma'rifet-hakikat) kırk makam anlayışı Türk mutasavvıflarının kabul ve takip ettikleri bir sülük(yola girme) anlayışıdır. Bektaşilik,bu “Dört Kapı Kırk Makam” öğretisi ile somutlaştırılmıştır. İnsan, olgunlaştırma ve yetiştirmeye yönelik evrelerden geçirilerek toplumsallaştırılmaya çalışılır.

3.Makalât'taki bazı ek ve kelimeler günümüz Türkçesine göre ses değişikliğine uğramıştır.Bazı kelimeler de kullanımdan düşmüştür.

a) Metindeki günümüz Türkçesinde kullanılmayan kelimeler: "bahıllık,pes,hasad,nayıb, subaşı..." gibi sözcüklerdir.
bahıl:cimri
nayıb:(naib):Tahtta hükümdar olmadığı zaman veya hükümdarın çocukluğu sırasında devleti yöneten kimse:
pes: şimdi
hasad:hizmetçi
subaşı:Subaşılar Osmanlı Devleti döneminde; barış zamanında asayişi sağlayan, savaş zamanında da orduda çeşitli görevlerde bulunan subaylardır.(günümüzde "subay" sözcüğü)
Tarihi süreç içerisinde dildeki kelimelelerin değişmesinin sebepleri:
Kültürel sosyal ve kültürel değişmeler
savaşlar, göçler
b)didik > dedik
vardur > vardır
öyke > öfke
kal'a > kale
c)
Şeytanın yardımcısı nefstir.Şeytanın muhafızları da kibir, hased, cimrilik, aç gözlülük, öfke , gıybet ve kahkaha, masakaralıktır.Bunların hepsi sabırla hayra döner.
İnsana cimrilik gelirse cömertliği ona havale etmek gerek.
Hased, cimrilik,açgüzlülük dünyayı terk etmekle ortadan kalkar.
Kibrin aslı şeytan ; miskinliğin(ek bilgi: miskin:tasavvufta) yoksul, benliğinden geçmiş kişi) aslı ise Rahman'dır.
İnsanoğlu yüzünü Allah'ın dileğine döndürmelidir.(çalap Eski Anadolu Türkçesinde Tanrı demektir)...
ç) Metnin yazılış amacı: Hacı Bektaş-ı Veli eserini döneminin tasavvuf ve hayat anlayışını ,Allah aşkını ve bu aşkın verdiği coşkuyu ,İslam inancının kaynaklarını öğretmek amacıyla yazmıştır.
d)Metin öğretmek, aydınlatmak, bilgi vermek amacıyla yazıldığı için dil sade ,açık, anlaşılırdır.

SAYFA 112
4.Metnin anlatım biçimi manzumdur. (şiir şeklinde)
5.Makalat mensur şekilde Garibname ise manzum şekilde yazılmıştır.Buna göre:

ÖĞRETİCİ METİNLERİN ANLATIM BİÇİMLERİ

MANZUM METİNLER MENSUR METİNLER

6. Bu metinler öğretici metinlerdir.İslam medeniyetinin şekillendirdiği Türk kültürünün izlerini taşır.Biçim bakımından manzum şekilde kaleme alınmışlardır.Mesnevi nazım biçiminin özelliklerini taşırlar.Metinlerin bağlı bulunduğu gelenek tasavvuf geleneğidir.
7) Eklenecek.

Sayfa 113
8. PARAYI VEREN DÜDÜĞÜ ÇALAR
· Hoca bir gün Konya’ya gitmek üzereyken etrafını saran çocuklar düdük isterler.
· Çocuklar sadece biri ısmarladığı düdüğün parasını Hoca’ya verir.
Ø ANA DÜŞÜNCE: "Parasını verdikten sonra isteğini elde edebilirsin”
Veya “Bazı şeylere bir bedel karşılığında sahip olunabilir.”

Diğer fıkraları verilen örneğe göre kendiniz yapınız
Bir gün Hoca Konya’ya gitmek üzere yola çıkar.Akşehirli çocuklar etrafını sararak düdük ısmarlar. (GİRİŞ BÖLÜMÜ)
Yalnız bir tek çocuk ısmarladığı düdüğün parasını peşin verir...Doğrusu ile başlayan cümleye kadar ( GELİŞME BÖLÜMÜ)
-Çocuklar öyle yağma yok!Parayı veren düdüğü çalar, der (SONUÇ BÖLÜMÜ)

SAYFA 115
12)
Makalat : Döneminin tasavvuf ve hayat anlayışını ,Allah aşkını ve bu aşkın verdiği coşkuyu, İslam inancının kaynaklarını öğretmek.
Garib-name : Anadolu Türklerine tasavvuf ve hayat anlayışını öğretmek
Nasrettin Hoca : Mizah anlayışı çerçevesinde kıssadan hisse çıkartmak
Yüz Hadis : Kur’an ve Peygamber sevgisi ile bunlara tabi olmanın gerekliliğini anlatmak
Kaabusname : Devlet adamlarına öğüt vermek

13. 14.YÜZYIL NESRİNİN(DÜZ YAZISININ) DİL ÖZELLİKLERİ
v Eserlerde kullanılan dil sade ve anlaşılırdır bir dildir.
v Cümleler açık ve kısadır.
v İslam medeniyetinin etkisiyle nesir dili yeni kavram ve söyleyişlerle zenginleşmiştir.

İSLAM MEDENİYETİNİN ETKİSİ
v Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamalar kullanılmıştır.
v Yeni kavram ve söyleyişler dile girmiştir.
v Aydınlatıcı, telkin edici ve yol göstericidir.
v Tasavvuf ön plandadır.

14)
Makalat Döneminin tasavvuf ve hayat anlayışı ,Allah aşkını ve bu aşkın verdiği coşku ,İslam inancının kaynakları
Garibname Dini-tasavvufi konular
Nasrettin Hoca Çok çeşitli konularda dersler alınabilecek toplumsal konular
Yüz Hadis Peygamberimizin hadisleri
Kabusname Devlet adamlarına öğütler

ANLAMA-YORUMLAMA
1.Makalat’ta verilen öğütler günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.

2.Bu durum Nasrettin Hocanın halkın kendisini temsil eden ulusal bir tip olmasına bağlanabilir.

3.Günümüzde Nasreddin Hoca'nın yeni olaylar ve yeni kişilerle karşımıza çıkması, hem sözlü geleneğin hem de Hoca'nın, kültür içerisinde sağlıklı bir şekilde yaşadığını gösteriyor. Yüzyılımızın insanının Nasreddin Hoca fıkrası üretmesi, Nasreddin Hoca fıkralarının dejenere olması olarak izah edilemez. Aksine, bir fıkra tipi olarak Hoca'nın ne derece etkili ve canlı olduğunu gösterir.

1.Etkinlik
Nasreddin Hoca’yı ve fıkralarını doğru anlayabilmek için onun kişilik yapısının bilinmesinde fayda vardır. Nasreddin Hoca, her şeyden önce Türk-İslâm kültürü ortamında yetişmiş bir şahsiyettir. İlk dinî ve ahlakî bilgilerini babasından almış, ardından medreselerde dinî tahsil görmüştür. Dolayısıyla Türk-İslâm kültürünün değerlerini bilen ve onlara bağlı olan bir insandır.
Hoca, bir cemiyet adamıdır. Yaptığı imamlık, kadılık, müderrislik gibi görevlerde halkla hep içi içe olmuştur. Dolayısıyla halkı ve sorunlarını iyi gözlemleyen ve iyi bilen bir insandır.
Hoca, yaratılıştan çok zeki bir insandır. Ama bu durum, ona mal edilen kimi fıkralarda olduğu gibi asla kurnazlık şeklinde bir zekilik değildir. Doğruyu düşünen ve düşündürtmek isteyen bir zekiliktir.
Hoca, tatlı dilli, güler yüzlü, hoşgörülü, herkese önce insan olarak değer veren ve ona göre davranın birisidir. Toplumsal ilişkilerinde ve diyaloglarında çok başarılıdır. Kişisel ve toplumsal eleştirilerini kimseyi kırıp incitmeden yapar. Halk da onu bu yüzden çok sevmiş ve kendinden saymış, o devirde yaşanan haksızlıklar karşısında onu kendi sözcüsü kabul etmiştir.
Hoca, bir toplum eğitimcisidir. Nükteleriyle halkın yanlış gördüğü davranışlarını düzeltmeye çalışmıştır. Ama bunu yaparken pedagojik esaslara son derece riayet eder. Ayrıca bu eğitimcilik görevini imamlık ve müderrislik gibi resmi görevleriyle de yerine getirmiştir.
Hoca, dili çok iyi kullanır. Kelimelerin etki gücünden mükemmel şekilde yararlanır. Üstelik hazırcevaptır. Hiçbir sözün altında kalmaz. Ama söylediği her söz bir bilgi ve hikmet ürünüdür. Dolayısıyla boş sözlere itibar etmez. Kısa ve özlü anlatımı tercih eder.
Hoca’nın fıkralarındaki asıl amacı asla güldürmek değildir. Asıl amacı düşündürmek ve bir ders vermektir. Fakat bunu yaparken şaka yollu takılmayı, tebessüm ettirmeyi öne çıkarır. Bu durum onun kişiliği kadar devrin ağır ve zor şartlarıyla da ilgilidir. Hoca, bu yolla insanlara inanç ve umut aşılamış, zorlukların tebessüm yoluyla kazanılacak iyimserlikle aşılabileceğini göstermiştir.
Hoca, toplumsal sorunlara karşı çok duyarlıdır. Adaletsizlik, bilgisizlik, haksızlık, ferdi anlamda kişilerde görülen yalancılık, tembellik, kıskançlık, görgüsüzlük gibi her türlü olumsuz davranışla mücadele eden bir kişidir.
Hoca, barış insanıdır. Hangi sorunu ele alsa bunu kişileri kırmadan, rencide etmeden ele alır ve problemi çözer. Çocukla çocuk, büyükle büyük olmasını bilir. Muhataplarının seviyesine göre hareket eder. Herkesin iyiliğini, esenliğini ister.
Hoca, kendisiyle ve hayatla da barışık bir insandır. Onun sevgisi insanları kucakladığı gibi diğer varlıkları da kucaklayan bir sevgidir. Eşeğine olan düşkünlüğü bu yönünün en güzel kanıtıdır.
Hoca, bu özellikleriyle milletimizin asırlar boyunca olgunlaştırdığı değerleri, dünya görüşünü ve mizah dehasını temsil eder.

SAYFA 116
v Aşık Paşa XIV. asrın, Türk dili için çalışan ve Türk dili edebiyatının gelişmesine değerli hizmette bulunan en önemli şahsiyetlerden biridir.
v Tasavvuf düşüncesini Anadolu halkına Türkçe öğretmeye çalışmıştır.
v Yaşadığı dönemde şairler arasında Farsça çok yaygınken O Garipname adlı eserini Türkçe yazmıştır.
v Türkçeye layık olduğu değeri veren milli bilince sahip bir şairdir.
5.Türklerin Tanrı’yı Türk dilinde anlaması için eserini Türkçe yazmıştır.Aşık Paşa gibi Kaşgarlı Mahmut da Türk diline çok veren, Türkçenin üstün özelliklere sahip bir dil olduğunu düşünen ve Türkçenin gelişmesi için büyük hizmetleri olan ilim adamıdır.

DEĞERLENDİRME
1.) Eserlerde kullanılan dil sade ve anlaşılırdır bir dildir.
Cümleler açık ve kısadır.
İslam medeniyetinin etkisiyle nesir dili yeni kavram ve söyleyişlerle zenginleşmiştir.
Sanat yapma amacı güdülmez.
2. (Y)
3. (Y)
4. (Y)
5. MAKALAT
6. ÖĞRETİCİ
7.(E)

Sayfa 117 ve Sonrası
1.


2.Gazelde işlenen aşk teması somut ifadelerle ifade edilmiştir. Örneğin şair sevgiliye kavuşma arzusunu mumla somutlaştırmıştır.Yine gazelde aşık durumunu bir hastaya benzetiyor, tıpkı bir hastanın doktordan deva beklemesi gibi sevgiliden deva bekliyor.

3.Gazel divan (blogkafem.blogspot.com) edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir. Önceleri Arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adı verilen bir bölümü iken sonra ayrı bir biçim halinde gelişmiştir. Arapça'da "Kadınlarla Âşıkça söyleşi" manasına gelmektedir. İlk Gazel'i 530'da ölen İmruü'l-Kays'ın yazdığı söylenmektedir. İlk dönemlerde (İslam dininin ilk dönemlerinde) fazla ilgi görmemekle birlikte tepkiler de toplayan gazel daha sonra İran edebiyatında çok büyük ilgi görmüş ve Osmanlı Edebiyatı'na da buradan geçiş yapmıştır. Osmanlı Edebiyatı'nda gazelin en güzel örneklerini Fuzuli,Baki, Şeyhülislam Yahya, Nabi,Nedim,Şeyh Galib vermiştir.
Ø Gazel beyit denilen ikili dizelerden oluşur.
Ø konusu genellikle liriktir.
Ø Gazelin beyit sayısı 5-15 arasında değişir. Daha fazla beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir.
Ø Gazelin ilk beyti "matla", son beyti ise "makta" adını alır.
Ø Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra). Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri ilk beyitle uyaklı olur (aa, ba, ca ...). Birden fazla musarra beytin bulunduğu gazel zü'l-metali, her beyti musarra olan gazel ise müselsel gazel adıyla bilinir.
Ø İlk beyitten sonraki beyte "hüsn-i matla" (ilk beyitten güzel olması gerekir), son beyitten öncekine "hüsn-ü makta" (son beyitten güzel olması gerekir) denir.
Ø Gazelin en güzel beyti ise beytü'l-gazel ya da şah beyit adıyla anılır. Bunun yeri ya da sırası önemli değildir. Bazı gazellerin matlasını oluşturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlası ikinci dizesi olarak yenilenmesine "redd'i-matla" denir. Şair mahlasını (şairin takma adı, ya da tanındığı ad) maktada ya da "hüsn-ü makta"da söyler. Bu durumda beyit ikinci bir adla "mahlas beyti" ya da "mahlashane" olarak anılır. Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına hüsn-ü tahallüs denir.
Ø Dize ortalarında uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemiş ya da beyit sayısı 5’in altında bulunan gazellere de "natamam" gazel denir. Başka şairlerin birkaç dize ekleyerek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere "tahmis", "terbi" adı verilir. Bütün beyitlerinde aynı düşüncenin ele alındığı gazeller "yek ahenk gazel", her beyti öncekinden ustalıklı biçimde söylenmiş gazeller de "yek avaz gazel" olarak adlandırılır.
Ø Gazeller konularına göre de çeşitli isimlerle tanımlanır. Aşka ilişkin acı, mutluluk gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller "aşıkane", içki, yaşama boş verme, yaşamdan zevk alma gibi konularda yazılanlara "rindane", Yalnızca kadından bahseden gazeller "Şuhane", Öğretici konuları öğüt verici biçimde işleyenlere "Hakimane" denir.
Ø Aşıkane gazellere en iyi örnek Fuzûlî’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi örnek ise Bâkî’nin gazelleridir. Kadını, içkiyi ve ten zevklerini konu edinen gazeller ise, örneğin Nedîm’in gazelleri, "şuhane", öğretici nitelikli gazellere, örneğin Nâbî’nin ve Gülşehri'nin gazelleri, "hakimane gazel" denir. Ayrıca felsefi konularda yazılmış gazeller de vardır.
Ø Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır. Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan", gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir.
Ø Gazel, Türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafından doğaçtan seslendirilmesidir. Sesle taksim olarak da bilinir.

2.ETKİNLİK
Matla beyiti : Gazelin ilk beyitine matla((doğuş yeri)denir. Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır.(aa)
Hüsnü matla: Matla beyitinden sonra gelen beyite hüsn-i matla
Beytü’l gazel: Gazelin en güzel beyitine beyt'ül gazel denir.Buna şah beyit de denir.
Hüsnü makta: makta beyitinden bir önceki beyite hüsn-i makta denir.
Makta beyiti : Gazelin son beyitine makta (bitiş, kesiliş yeri) denir.
Taç beyit : Şairin isminin geçtiği beyte taç beyit denir.

Sayfa 119
3.ETKİNLİK:TERİM METİNDE GEÇTİĞİ BÖLÜM
Matla beyiti : Meni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı

hüsnümatla: Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder ihsan
Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı

Beytü’l gazel: Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım
Uyarır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı

Hüsnümakta : Değüldüm ben sana mâil sen ettin aklımı zâil
Beni tan eyleyen gafîl seni görgeç utanmaz mı

Makta beyiti : Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı

Taç beyit : Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı

3. Gazeldeki gerçek anlamı dışında kullanılan söz ve söz grupları:
Ø murâdım şem'i yanmak: isteğinin gerçekleşmesi
Ø bîmar: gerçek anlamı hasta gazelde ise aşık ,aşk derdine düşen anlamında…
Ø Gözlerinden kanlı yaş akmak: Aşk acısından dolayı acı ve ıstırap çekmek
Ø Kara: gerçek
anlamı siyah renk ; gazelde kara baht: kötü talih, kısmet, kader
Ø Ruşen : aydın, parlak; belli, meydanda. Gazelde sevgiliye sevdiğini belli etmek, açıklamak anlamında…

4.)Benzer ifadeler: . Şairin kanlı göz yaşlarını ilk baharda bulanık akan sulara benzetmesi
Âşığın , sevgilinin gül yanağına karşı kanlı göz yaşı dökmesi
sevgilinin gül yanağı yüzünden gözünden kanlı yaş gelmesinin sebebini bir başka olaya gül mevsiminin gelmesine ve bu mevsimde suların akmasına bağlanması
“Kara bahtım uyanmaz mı?” sorusu ile cansız bir kavrama insana mahsus bir özelliği yüklemesi
Şairin kendisini aşk yüzünden deli, divāne olmuş bir rinde benzetmesi
Bu örneklerden hareketle Divan şiirinde gözlem önemlidir.

EK BİLGİ: Dîvan şâirlerinin eserlerini incelediğimiz zaman, sıradan veya çok kötü bir şâir değillerse, bir sanatkârda olması gereken özellikleri taşıdıklarını tespit edebiliyoruz. Dîvan şâirinin en dikkate değer özelliği iyi bir gözlemci olmasıdır. Tabiatı ve çevresini son derece dikkatle gözleyen ve bu gözlemlerini hayâl ve sanatkârlık gücüyle kaynaştırıp, bilgi ve sanat anlayışıyla, vezin, nazım şekli ve
tercih ettiği dili kullanarak, tadına doyum olmayan, dantel gibi işlenmiş eserler meydana getirdiklerini görüyoruz. Temelinde şâirin yaşadığı sosyal ve tabiî çevrenin izlenimleri bulunan bu şiirler elbette ki bu çevrelerle sıkı sıkıya bağlı ve eğitim ve kültür seviyesi ne olursa olsun, o çevre içinde yaşayan herkesin ilgi ve beğenisini kazanabilecek özellikleri taşıyan sanat eserleridir. Dîvan şiiriyle ilgili olarak bugüne kadar yapılmış olan tahlil ve şerh çalışmalarını incelediğimiz zaman görüyoruz ki Dîvan şâiri günlük hayatında kullandığı ve çevresinde gördüğü, iğneden ipliğehemen hemen her şeyi, şiirinde kullanmıştır. Bu da Dîvan şâirinin hayata ve çevresine nasıl sıkı sıkıya bağlı, onunla bir bütünlük içinde olduğunun en önemli delillerinden biridir. Bütün bu malzemenin Dîvan şiirinin genel karakteri ve prensipleri dahilinde kullanılması tabiî bir hadisedir. Çünkü her edebî tarzın kendine has tercihleri vardır. Bu da bir tarza sahip olmanın gereğidir.( Doç. Dr. M. Nejat Sefercioğlu)

5.)
1.beyit : yakınma
2.beyit : sitem
3.beyit : Şüphe, korku
4.beyit : Talihe şikayet
5.beyit : Aşk acısı
6.beyit : Sevgilinin güzelliği
7.beyit : Aşk



6.İlişkilidir. ANA TEMA: AŞK

SAYFA 120
7.Konu bütünlüğü olduğu için yek-ahenk gazeldir.

4.ETKİNLİK
Kamu bîmârına cânân /deva-yı derd eder ihsan
Niçün kılmaz bana derman/ beni bîmar sanmaz mı

d----Kamu bîmârına cânân
d----deva-yı derd eder ihsan -----------> “an” tam uyak
d----Niçün kılmaz bana derman
b----beni bîmar sanmaz mı

Şeb-i hicran yanar cânum / töker kan çeşm-i giryânum
Uyarur halkı efgânım / kara bahtum uyanmaz mı

e---Şeb-i hicran yanar cânum
e---töker kan çeşm-i giryânum
e----Uyarur halkı efgânım
b----kara bahtum uyanmaz mı
“um” redif ; “ân” zengin uyak



Gûl-i ruhsârına karşu / gözümden kanlu akar su
Habîbim fasl-ı güldür bu/ akar sular bulanmaz mı

f----Gûl-i ruhsârına karşu
f----gözümden kanlu akar su -----> “u” yarım uyak
f----Habîbim fasl-ı güldür bu
b----akar sular bulanmaz mı

Gâmum pinhan dutardum men/ didiler yâre kıl rûşen
Disem ol bî-vefâ bilmen/ inanır mı inanmaz mı

g----Gâmum pinhan dutardum men
g----didiler yâre kıl rûşen
g----Disem ol bî-vefâ bilmen
b-----inanır mı inanmaz mı
“en” tam uyak

Değüldüm men sana mâ’il /sen ettin aklımı zâil
Beni tan eyleyen gâfil / seni görgeç utanmaz mı

h----Değüldüm men sana mâ’il
h----sen ettin aklımı zâil
h-----Beni tan eyleyen gafil
b-----seni görgeç utanmaz mı

“il” tam uyak

Fuzûlî rind-i şeydâdır/ hemîşe halka rüsvâdur
Sorun kim bu ne sevdâdur / bu sevdâdan usanmaz mı

I-----Fuzûlî rind-i şeydâdur
I-----hemîşe halka rüsvâdur
I-----Sorun kim bu ne sevdâdur
b-----bu sevdâdan usanmaz mı

“dur” redif ;
“â” tam uyak (uzun hece olduğu için iki ses)


UYARI: GAZELDE HER BEYİTİN SON DİZESİNİN KENDİ ARASINDA UYAKLI OLDUĞUNU UNUTMAYINIZ.


8.
Ø Şiir tekniği çok kuvvetlidir.
Ø Divan şiirinin en güçlü şairlerindendir.
Ø Şiirlerinde Azeri Türkçesinin özellikleri görülür.
Ø Tasavvufi unsurları da işlemiştir.(bu gazelinde de vardır.)
Ø Derin ve samimi çok lirik bir aşk şairidir.
Ø Konuşma dilinde çok rastlanan ikinci kişiye hitap, seslenme biçimindeki kullanımlara yer vermiştir.
Ø Son derece sanatlı , süslü ahenkli bir dili vardır.
Ø Bu gazel Fuzuli’nin sanat anlayışını gayet güzel yansıtmaktadır.

SAYFA 121
· İstifham (soru sorma sanatı)
· Teşbih
· Mübalağa
· Hüsn-i talil
· Mecaz
· Tenasüp
· Tezat
· Teşhis
· Tenasüp
· Teşbih
· Hüsn-i talil
· Telmih

9.
Ah: Aşığın aşk acısından dolayı gönlünden göğe doğru çıkan duman ve kıvılcımlar
Bimar: aşk derdine düşmüş anlamında kullanılmıştır.
Gül-i Ruhsar: Sevgilinin yanağı rengi dolayısıyla güle benzetilir.
Şeyda: Aşk hastalığından kaynaklanan çılgınlık hali için kullanılır.Aşığın kendisidir.

Diğer imgeler:
Muradın şem’i
felek: Gök yüzü. Edebiyatta felek daha çok şikâyet yerine kullanılır. Divan şairleri tarafından daha çok yükseklik, yücelik, genişlik, sonsuzluk ve parlaklık gibi özellikleriyle anılmıştır. Âşığın çektiği acı ve ızdıraplardan dolayı ettiği âh ve figanlar de felekler kadar sonsuzdur. Felek ihtiyarlığı, dönekliği, kimseye yâr olmaması, kahpeliği gibi özelikleriyle şikâyetlere sebep olur.

10.Bu imge ve söz sanatları Divan şiir geleneği içinde sağlam bir şiir yapısıyla ahengi sağlamak , hayal gücünün büyüklüğünü göstermek,anlatımı kuvvetlendirmek ve süslü bir söyleyiş ortaya koymak için kullanılır.

SAYFA 124
11.KASİDEAHENK UNSURLARI
Ölçü : Aruz ölçüsü (mefulü / fâilâtü / mefâîlü / fâilün )kalıbıyla…
Uyak: İlk beyit kendi arasında uyaklı (aa) “em” tam uyak ,her beyitin son dizesi de kendi arasında uyaklı, ayrıca iç uyaklar vardır.(aşağıda gösterilmiştir.)
Redif : Aşağıda gösterilmiştir.
Sese dayalı edebi sanatlar: Aliterasyon, asonans…Örneğin İlk beyitte “m” tekrarıyla aliterasyon vardır…
Nazım birimi : beyit
Nazım birimi sayısı : 39
Uyak şeması : aa /ba /ca/ da /ea /fa /ga/ ha/…
Tema: Sultan Murad Hana ÖVGÜ
Nazım türü: Kaside (kaside-i bahariyye)


KASİDEDEKİ İÇ UYAKLAR:
Gül devri ayş eyyâmıdır zevk u safâ hengâmıdır "ıdır" redif ; "âm" zengin uyak
Âşıkların bayramıdır bu mevsim-i ferhunde-dem

Dönsün yine peymâneler olsun tehi humhaneler “ler” redif ; “âne” zengin uyak
Raks eylesin mestâneler mutribler etdükçe nagam

Yâr ola câm-cem ola böyle dem-i hurrem ola “ola” redif ; “em” tam uyak
ârif odur bu dem ola ayş u tarabla muğtenem
….
12. 1.Nesim-i nev-bahar esdi, güller subh dem açıldı.Bizim gönlümüz de açılsın.Ey saki, meded eyle, câm-ı Cem sun.

37. Elin kaldır, dua eyle.Kasiden intiha buldu.Şimdi dua etmek hem sana müstehab hem de ehemdir.

Kasidedeki bazı beyitleri yukarıdaki gibi kurallı nesir cümleleri haline getirdiğimizde ahenk bozulmaktadır.Çünkü kasideki ahenk unsurları (kafiye,redif,ölçü,söyleyiş ve her türlü ses benzerliği) kasidenin şiirsel yönünün özellikleridir.Kasideyi kurallı düz yazı cümleleri haline getirdiğimizde şiirin kendine özgü anlatımı ve şiirsel dili ortadan kalkmaktadır.

7.ETKİNLİK
TERİM / TANIMI
Nesib : Şiirin giriş bölümüdür.

Tegazzül : Kaside içinde gazel söylemektir.Her kasidede bulunmaz.Şair bir yolunu bulup tegazzül yapacağını söyler.5-12 beyit arasında değişir.

Girizgah : Nesip bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen ve basamak görevinde olan beyitlerdir. Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir. 1-2 beyitten oluşur.

Medhiye : Övgünün yapıldığı asıl bölümdür.

Fahriye : Şairin kendisini övdüğü bölümdür.

Taç beyit : Şairin mahlasının geçtiği beyite denir.
dua Kasidenin son bölümüdür.


SAYFA 125
BÖLÜM / BÖLÜMÜN İÇERİĞİ
Nesib: Şair bu bölümde betimleme yapar ; kadın, kış, at, bahar vs. Aşıkane duygular anlatılıyorsa nesib; afâki konular ((bahar,tabiat,bayramlar vs.)işlenmişse teşbib adını alır.Genellikle kasidelerin en uzun ve sanatlı bölümüdür.

Tegazzül: Gazel söyleme anlamına gelir, bütün kasidelerde olması zorunlu değildir.
Methiyeden sonra şair bir fırsatını düşürüp aynı ölçü ve uyakta bir gazel söyler, buna tegazzül denir.Girizgah Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir. 1-2 beyitten oluşur.

Medhiye: Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür.
Şiir yönü çok zayıf, dil yönü diğer bölümlere göre çok ağırdır.

Fahriye: Şairin kendini övdüğü, sanatının diğer bütün şairlerden üstün olduğunu söylediği bölümdür.

Taç beyit: Şairin kendisi hakkındaki yeni düşüncelerini söylediği bölümdür.
2-3 beyit bulunur.
'Nefi' çok kullanır.(Tac bir bölüm değil sadece şairin isminin geçtiği beyittir)

Dua :Kasidenin son bölümüdür. Birkaç beyit olur.
Şair burada övdüğü kişinin başarılı, uzun ömürlü, talihinin iyi olması yönünde dua eder.

9.ETKİNLİK:
Ø BAHARİYYE
Ø ŞİTÂİYYE
Ø TEMMUZİYYE
Ø RAMAZANİYYE
Ø BAYRAMİYYE veya IYDİYYE
Ø NEVRUZİYYE
Ø RAHŞİYYE

13. Bu kaside BAHARİYYE türündedir.(kaside-i bahariyye)

14.Divan edebiyatı İran edebiyatından çok etkilenmiş ve beslenmiştir.Kasidedeki tarihi ve mitolojik isimler güç ve kahramanlık bakımından genellikle Osmanlı padişahlarına teşbih yoluyla benzetilir. Buradaki amaç anlamı güçlendirmek ve pekiştirmektir.Ayrıca övülen devlet büyüğünün ne kadar büyük ve haşmetli olduğunu vurgulamaktır.İran şairleri bütün Divan şairleri tarafından üstünlüğü kabul edilen şairlerdir. Divan şairleri de kendilerinin ne kadar büyük bir sanatçı olduğunu göstermek için şiirlerinde kendilerini İran şairleriyle kıyaslarlar.

Şairin bu isimler etrafında oluşturduğu ifade biçimi ile Osmanlı İmparatorluğu 'nun güçlü yapısı arasındaki zihniyet bakımından ilişkisi ise şöyle açıklanabilir:
"Osmanlı hakanlarının Şehname kahramanlarına benzetilmesi, dönemsel bir şey değildir. Yani sadece 4. Murad'a ait değildir veya Osmanlı haşmet devriyle ilgili değildir. Henüz küçük bir beylikken bile, şairler padişahları Şehname kahramanlarına benzetir. Çünkü, derli toplu ve çok etkili tek örnek Şehname ve kahramanları olmuştur uzun süre. Osmanlı şairleri için ideal ve sembol değeri olan kahramanlar Şehname'deki İran kahramanlarıdır. Yani Osmanlı şairlerinin imge kurgulamasında ilk çalınan kapı, ortak coğrafyanın hikayesini anlatan İran mitolojisidir."

SAYFA 126 - RUBAİ
16.

AHENK UNSURLARI
ölçü Aruz ölçüsü
Uyak: “an” tam uyak
redif “söyleşelim” redif
Sese dayalı edebi sanatlar: “m, n” ünsüz seslerin tekrarıyla aliterasyon sanatı vardır.

YAPI UNSURLARI
Nazım birimi : dörtlük
Nazım birimi : sayısı 1
Uyak şeması : aaba
Tema: Sevgili
Nazım türü: Rubai

Bu özellikler rubai nazım şeklinin özelliklerini yansıtmaktadır.

10.ETKİNLİK:RUBAİ NAZIM ŞEKLİNİN ÖZELLİKLERİ
Ø Tek dörtlükten oluşan nazım biçimidir.
Ø Kafiye düzeni aaxa ya da aaaa biçimindedir.
Ø Rubailerde aşk, şarap, dünyanın türlü nimetlerinden yararlanma, hayatın anlamı ve hayat felsefesi, tasavvuf ve ölüm gibi konular işlenir.
Ø Rubai diğer nazım şekillerinden farklı olarak özel bir ölçüyle yazılır. 24 kalıbı vardır.
Ø Rubaide ilk iki dize fikrin hazırlayıcısıdır. Asıl söylenmek istenen düşünce 3. veya 4. dizede ortaya çıkar.
Ø Genelde mahlasız şiirlerdir.
Ø Rubai Edebiyatımıza İran Edebiyatından geçmiştir.
Ø Rubai’nin en büyük şairi İranlı Ömer Hayyâm (XII yy)’dır. Türk edebiyatının en usta şairleri Kara Fazlî, Azmizâde Haletî, Nâbî ve son dönemde de Yahya Kemâl’dir.

EK BİLGİ:
RUBAİ ÖRNEKLERİ
Esrârını dil zaman zaman söyler imiş
Hengâme-i gamda dâstan söyler imiş
Aşk ehli olup da mihnet-i hicrâne
Ben sabr iderin diyen yalan söyler imiş
Azmizade Haleti

Günümüz Türkçesiyle
Gönül, sırlarını zaman zaman söylermiş.
Gama düştüğü zaman destan söylermiş.
Âşık olup da ayrılık acısına,
Ben sabrederim diyen yalan söylermiş.
********************************
RUBAİ
Ol dem ki tecelliyat-ı aşk itdi zuhûr
Kıldı dil-i bî-kararı fevvâre-i nûr
Şol âteş-i aşka düşmüşümdür ben kim
Bir lem'asına tahammül itmez bin Tûr
Azmizade Haleti

Günümüz Türkçesiyle
Aşkın eserleri ortaya çıktığında,
Kararsız gönlü o nurun fıskiyesî kıldı.
Öyle bir aşk ateşine düşmüşüm ki
Bir pırıltısına bin Tûr dayanamaz.
***************************************
RUBAİ
Ya Rab dilimi sehv ü hatâdan sakla
Endişemi tezvîr ü riyâdan sakla
Basdım reh-i vâdî-i rubâîye kadem
Ta'n-ı har-ı nâdân-ı dü-pâdan sakla
Nef'i
Günümüz Türkçesiyle;
Ya Rab! Dilimi kusur ve hatadan koru.
Düşüncemi yalan ve ikiyüzlülükten koru.
Rubai vadisinin yoluna ayak bastım.
İki ayaklı anlayışsız eşeklerin ayıplamasından koru.
**************************************************
RUBAİ
Ol göz ki yüzün görmeye göz dime ana
Şol yüz ki tozun silmeye yüz dime ana
Şol söz ki içinde sanemâ vasfun yoh
Sen bâd-ı hevâ dut anı söz dime ana
Kadı Burhanettin

Günümüz Türkçesiyle;
O göz, yüzünü görmezse ona göz deme.
Şu yüz, ayağının tozunu silmezse ona yüz deme.
Ey put kadar güzel sevgili, vasfının olmadığı sözü,
Değersiz tut, ona söz deme.
*********************************************
Benim halimden haber sorarsan,
Bir çift sözüm var sana, yürekten:
Sevginle gireceğim toprağa,
Sevginle çıkacağım topraktan.
Ömer HAYYAM
*****************************************************
Şu dünyada üç beş günlük ömrün var,
Nedir bu dükkanlar, bu konaklar?
Ev mi dayanır, bu sel yatağına?
Bu rüzgarlı yerde mum mu yanar?
Ömer HAYYAM

11.ETKİNLİK
a) Rubailerde aşk, şarap, dünyanın türlü nimetlerinden yararlanma, hayatın anlamı ve hayat felsefesi, tasavvuf, ölüm , hicivlerden nükteye kadar birçok konu özlü biçimde işlenir.
b) Rubailerde gelecek, insanla ilgili evrensel değerler ve bunlarla ilgili tecrübeye dayalı bilgiler ön plandadır.Rubailer diğer şiir türlerinden farklı olarak özel bir ölçüyle yazılır.Ayrıca yoğun fikir örgüsüne sahip olduğu için rubailerde ahengi sağlamak oldukça güçtür.
17.İlk rubaide şair sevgilisine seslenerek dünyevi konular hakkında her zaman konuşabileceklerini; ama aşklarının aralarında gizli kalmasını istiyor.

SAYFA 127
TUYUĞ
18.SORU
AHENK UNSURLARI
ölçü Aruz ölçüsünün (fâilâtün / fâilâtün / fâilün ) kalıbıyla…
Uyak: “az” tam uyak
redif “olur” redif
Sese dayalı edebi sanatlar: “m” ünsüzün tekrarıyla aliterasyon; “i” ünlüsünün tekrarıyla asonans

YAPI UNSURLARI
Nazım birimi dörtlük
Nazım birimi sayısı 1
Uyak şeması aaba
Tema: Aşk
Nazım türü: Tuyuğ


12.ETKİNLİK
TUYUĞ:
Tuyuğ, Türklerin Divan şiirine kazandırdığı nazım şeklidir. Maninin Divan edebiyatındaki karşılığı sayılabilir. Klasik Türk Edebiyatında aruzun fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla yazılan dört dizelik milli bir nazım biçimidir. Tek dörtlükten oluşur. Kafiyelenişi rubaiyle aynıdır: aaxa. Genellikle lirik tarzda olan ve aaaa şeklinde kafiyelenen tuyuğlara “Musarra Tuyuğ” denir. Manide olduğu gibi, cinaslı uyak kullanılır. Halk şiirinde 11'li kalıpla söylenen mani biçimindeki şiirlere de tuyuğ denir. Aruzun yalnız “fâilâtün - fâilâtün - fâilün” kalıbıyla yazılır.Rubaide işlenen konular tuyuğda da işlenir. 14. yüzyıl Azerî şairi Kadı Burhanettin bu türün kurucusu sayılır. Çağdaşı Azerî şairi Nesimi ve 15. yüzyıl Çağatay şairi Ali Şir Nevai bu türde çokça ürün vermişlerdir

Özellikleri:
1. Divan Edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım şeklidir.
2. Kafiye düzeni aaxa ya da aaaa şeklindedir. (manide de öyle)
3. Dört dizeden oluşur.
4. Tuyuğlarda genellikle cinaslı kafiye kullanılır.
5. Tuyuğda, mani ve rubaide olduğu gibi önemli bir fikir söylenmeye çalışılır. Bu nedenle zor söylenen şiirlerden sayılır.
6. Mahlassız bir şiirdir.
7. Kadı Burhaneddin ve Nesimî bu türün ustalarıdır.
8.Halk edebiyatındaki maninin karşılığıdır.

13.ETKİNLİK:
a) Konu sınırlaması yoktur.Rubaide olduğu gibi şairler dünya görüşlerini, dini-tasavvufi düşüncelerini dile getirirler.
b) Tuyuğlarda dünya, gelecek ve insanlıkla ilgili evrensel değerler ve bunlarla ilgili tecrüeye dayalı bilgiler ön plandadır.

RUBAİ İLE TUYUĞ NAZIM ŞEKİLLERİ ARASINDAKİ BENZERLİKLER
§ İkisi de Divan şiiri nazım biçimidir.
§ Tek dörtlükten oluşurlar.
§ Aynı konuları işlerler.
§ Kafiyelenişleri aynıdır.(aaxa)
§ Aruz ölçüsüyle yazılırlar.
§ İkisinde de şair mahlasını kullanmaz.


RUBAİ-TUYUĞ NAZIM ŞEKİLLERİNİN FARKLILIKLARI
§ Tuyuğ Türklerin Divan edebiyatına kazandırdığı bir nazım şekliyken rubai İran edebiyatından edebiyatımıza geçmiştir.
§ Tuyuğ aruzun yalnızca fâilâtün / fâilâtün / fâilün kalıbıyla yazılır.
§ Manilerde olduğu gibi tuyğlarda genellikle cinaslı kafiye kullanılır.


SAYFA 129
ŞARKI




Okuyamanlar Dikkat : Yukarıdaki resimde uyak ve redifin karşısında : " Aşağıda gösterilmiştir." yazmaktadır.











21.1717-1730 yılları arasındaki döneme Lâle Devri denir. Bu dönemde eğlence yerleri çoğalmış, İstanbul lâle bahçeleriyle ün kazanmıştır.Sa'dâbâd, III. Ahmed devrinde, İstanbul'da Kâğıthane semtinde padişah tarafından özel olarak kurulan bir eğlence yeridir. Feyz-âbâd ve Âsaf-âbâd da Sa'dâbâd'da bulunan, güzelliğiyle dillere destan köşklerdir. Eğlence yerlerinin güzelliğinden bahsederek, Nedim şiire ilk kez yaşanılan çevreyi sokmuştur. Sevgili de başında gül pembe şal olan, saçlarını billur sinesine döken, güzel kokular sürünen, gerçek, yaşayan bir güzeldir. Bu yönüyle Nedim, klâsik şiirimizdeki sevgili anlayışından farklı bir sevgiliyi şiirine konu etmiştir. Nedim'in bütün şiirlerinde musiki önemli bir yer tutar.Şiiri sesli olarak okuduğumuzda bunu farkederiz. İstanbul Türkçesiyle yazılan bu şiirde şuh bir hava seziliyor. Şair kendini bülbüle, sevgilinin yüzünü aya ve saçlarını samur kürke benzetir. Bütün âlemin sevgiliye âşık olduğunu söyleyerek mübalâğa yapmıştır.

22.Şarkıya yaşama sevinci, dünyadan zevk alma gibi duygular hakimdir.Şarkıda işlenilen sevgili teması ; coşku, heyecan ve güzellik duygularının uyanmasına sebep olmaktadır.Buna bağlı olarak da coşkulu, lirik bir ifade biçimi ortaya çıkmaktadır.
23.Şarkıdaki benzetmeler:
1.birimde aşık kendini bülbüle benzetiyor.
3.birimde sevgilinin yüzü ay'a
4.birimde sevgilinin göğsü billura
saçlarını samur kürke
gerdanını kâfur'a ( kâfur: Kâfur ağacından elde edilen, hekimlikte kullanılan, beyaz ve yarı saydam, kolaylıkla parçalanan, çok ıtırlı bir madde)
5.birimde şair (aşık) kendini bülbüle sevgiliyi güle benzetiyor.
Sevgili başında gül pembe şal olan, samur kürke benzeyen saçlarını billur sinesine döken, güzel kokular sürünen, herkesin aşık olduğu arzuladığı ay yüzlü bir güzeldir. Tasvirler gerçekçidir.

25.Şarkılarda geniş halk kitlelerine seslenildiği için dilinin yalın olmasına özen gösterilir.
26.Nedim (1681-1730)Nedim, 1681'de İstanbul'da dünyaya geldi. Fatih Sultan Mehmet devrinde yaşayan soylu bir aileden geldiği bilinir. Babası Mehmed Efendidir. Dedesi Musluhiddin Efendi, Sultan İbrahim dönemi kazaskerlerindendir. Nasıl bir eğitim aldığı kesinlikle bilinmiyor. Ancak bazı kaynaklardan öğrendiğimize göre Şeyhülislam Ebezade Abdullah Efendi'nin başkanlık ettiği kurul önünde sınavdan geçerek, hariç müderrisliği payesini aldı. Bir süre sonra Mahmudpaşa mahkemesinde naiplikle görevlendirildi.
Sadrazam Ali Paşa ve Nevşehirli İbrahim Paşa tarafından korundu. Nevşehirli İbrahim Paşa, şiirlerini çok sevdiği Nedim'i muhasipliğe seçti. Daha sonra ise kütüphanesinde hafızı kütüb görevine getirdi. Bütün zevk ve eğlence meclislerinde sadrazamın ve bazı devlet büyüklerinin nedimi oldu. Ramazan aylarında, sadrazam İbrahim Paşa huzurunda verilen tefsir derslerine katıldı. Sadrazam İbrahim Paşa aracılığı ile Sultan Üçüncü Ahmed'in bulunduğu toplantılara katılmaya başladı.
Şiirleri Sultan Üçüncü Ahmed tarafından beğenildi. Bu arada Mollakırımı medresesi (1727), Sadiefendi medresesi (1728) ve aynı yıl Nişancipaşayıatik medresesi müderrisliklerine tayin edildi. Son görevi Sekbanalibey medresesi müderrisliğiydi (1730). İbrahim Paşa'nın giriştiği, doğu dillerinden tercümeler, çalışmasına katıldı. Müneccimbaşı Derviş Ahmed Dede'nin Sahaifü'l Ahbar (Haberlerin Sayfaları), Bedrüddin Avni'nin İkdü'l Cuman (İnci Dizisi) adlı eserlerini Türkçe'ye çeviren kurulda çalıştı.
İçki düşkünlüğü yüzünden irtiaş (titreme) hastalığı ve illeri vahime (korku) hastalığı çeken Nedim'in, Patrona Halil isyanı sırasında bir buhran geçirerek öldüğü ileri sürülür. Müstakimzade'nin, isyanda kaçarken Beşiktaş'daki evinin damından düşerek öldüğünü belirten ifadesi ispatlanmış değildir.
Nedim dinin bazı yasaklarına karşı çıkmış, bu da onu tasavvufi düşüncelerden uzaklaştırmıştır. Nitekim şair de eserlerinde kadın, içki gibi şuhane unsurları işlemiştir. Ona göre yaşamanın temel amacı dünya zevklerini tatmak, eğlenmekti.
Başlıca eseri Nedim Divanı'dır. Mahallileşme akımının öncüsüdür. Divan edebiyatındaki soyut sevgili ve mekanlar Nedim'in şiirlerinde somuta dönüşür. Yani sevgilisi hem beşeri aşkı anlatır hem de gerçektir. Zevk, eğlence, içki şiirlerinin temelini oluşturmuştur. Soğuk ve yapmacı anlatımdan kaçınmış, anlatmak istediklerini içten bir şekilde şiirlerine dökmüştür. Bunları da daha çok gazelleriyle anlatmıştır.
Büyük şair, divan şiirinin katı kurallarına herkes gibi uysa da, bazı yenilikler yapmaktan geri durmamıştır. Örneğin bazı eserlerinde aruz yerine hece ölçüsü kullanmıştır.
Nedim divan şiirinde çığır açmış büyük bir şairdir. Ne var ki onun değeri öldükten çok sonra anlaşılmıştır. Şair ayrıca İstanbul aşkıyla da tanınır. Zaten İstanbul şivesi akımının da öncüsü Nedim'den başkası değildir.

27.Okuduğumuz şarkı Nedim'in edebi kişiliğini ve epiküryen hayat anlayışını yansıtmaktadır.Şair şiirde somut bir sevgiliyi içten bir şekilde anlatmış, Lale Devri'nin eğlencelerine ve mekanlarına yer vermiştir.







MURABBA (KAFİYE-REDİFLERİ)

Nedendir bilsem ey bülbül figânın
Açarsın ellere râz-ı nihânın “ın” redif ; “ân” zengin uyak
Niçin hâr-ı belâdır âşiyânın
Vefâ-dâr olmadı mı gül-sitânın

Dem-â-dem ney gibi efgân edersin
Diken zahmıyla bağrın kan edersin “edersin” redif ; “an” tam uyak
Dilinle sırrını destân edersin
Sana yâr olmadı mı dil-sitânın

Tenin hâkister etti nâr-ı âhın
Dükenmez dâhı âh-ı subh-gâhın “ın” redif ; “âh” zengin uyak
Oluptur keşf-i râz etmek günâhın
Anınçin hâr-ı mihnettir mekânın

Var öğren aşk işin pervaneden sen
Ki olmuş ana âteş sahn-ı gülşen “en” tam uyak
Nedir bu girye vü feryâd u şiven
Kokarken güllerini bûsitânın

Visâl-i nev-bahâra olma hurrem
Dolu hâr-ı cefadır bâğ-ı âlem “em” tam uyak
Yürü Aşkî gibi eyle dem-â-dem
Duâ-yı devletin şâh-ı cihânın

NOT : HER BENDİN SON DİZESİNİN KENDİ ARASINDA UYAKLI OLDUĞUNU UNUTMAYINIZ.

17.ETKİNLİK
Murabba Özellikleri
§ Nazım birimi bent olan nazım şekillerinden biridir.
§ Kafiye düzeni aaaa, bbba, ccca
§ Genellikle 4 ile 8 dörtlükten oluşur.
§ Her konuda murabba yazılabilir. Ancak dini ve didaktik konular ile övgü, yergi, manzum mektup, mersiye vs. türlerde murabba nazım şekli daha çok kullanılmıştır.
§ Aruz kalıbıyla yazılır.
§ Önemli murabba şairleri Aşki, Muhubbi, Hayreti, Taşlıcalı Yahya Bey, Fuzuli sayılabilir.
§ Divan edebiyatında 15. yüzyılda sultanü’ş-şuara (şairler sultanı) unvanlı Ahmed Paşa tarafından kullanılmıştır.
§ Tanzimat edebiyatında da Namık Kemal bu türün başarılı örneklerini vermiştir.
§ 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren şarkı şeklinde bestelenen eserlerin büyük bir kısmı murabba tarzında yazılmıştır.

30.
§ Aruz ölçüsüyle yazılması
§ Murabba nazım şeklinin kullanılması
§ Bent nazım birimiyle yazılması
§ Divan şiiri mazmunlarının(gül-bülbül) kullanılması
§ Sanatlı bir söyleyiş olması
§ Arapça, Farsça sözcük ve tamlamaların kullanılması


BENZERLİKLERİ
§ Bentlerle yazılmaları
§ Aruz ölçüsü
§ Dil özellikleri
§ Temaları
§ İfade biçimi
§ Divan şiir geleneğine bağlı yazılmaları




KAFİYE VE REDİFLERİ
Sâkî getür ol bâdeyi kim dâfi’-i gamdur “dur” redif; “m” yarım uyak
Saykal ur o mir’âta ki pür jeng ü elemdür

Dil-besteleriz bizden ırağ eyleme bir dem
Ol bâdeyi kim nûr-ı dil ü dîde-i Cem’dür

…
VASITA BEYİTİ
Mâ rind-i sabûhî-zede-i bezm-i Elest’îm “im” redif ; “est” zengin uyak
Pîş ez heme dürdî-keş ü pîş ez heme mestîm


35. Divan şiirinde ritim uzun ve kısa seslerin ritmine bağlıdır.Aruz ölçüsünün uzun ve kısa seslerle sağladığı bu ahenk şiirin aruz kalıbına göre okunduğunda kendisini gösterecektir.Divan şiirinde kullanılan her türlü ses benzerliği temanın belirlediği vurgu ve tonlama şiirin değerini etkilemektedir.

18.ETKİNLİK
Terkib-i Bent Özellikleri
§ Terkib-i bend bentlerden oluşmuş bir nazım şeklidir.
§ Her bent 5 ile 10 arasında beyitten oluşur.
§ Bentlerin sayısı 5 ile 12 arasındadır.
§ Bentlerin kafiye düzeni gazeldeki gibidir.
§ Her bentin sonunda “vasıta beyti” adı verilen bir beyit bulunur. Vasıta beyti her hanenin sonunda değişir. Eğer değişmiyorsa terci-i bend olur.

I. Bend: aa ba ca da ea … vv
II. Bend: bb cb db eb fb … yy
§ Hemen her türlü konunun ele alınabildiği terkibi bend edebiyatımızda çok kullanılmıştır. 7.özellikle Naat, mehdiye, hicviye vb. Nazım türleri, sosyal konular, din, tasavvuf ve felsefe konuları, terkib-i bend nazım şekli ile rahatlıkla anlatılmıştır. Ancak terkib-i bendin başlıca konusu mersiyedir.(Bâkî’nin Kanunî Mersiyesi, Şeyh Gâlib’in Esrâr Dede Mersiyesi)
§ Aruzla yazılır.
§ En önemli terkib-i bend üstadı Bağdatlı Ruhi’dir. Tanzimat şairi Ziya Paşa da önemli bir isimdir.




20.ETKİNLİK
DİVAN EDEBİYATININ KAYNAKLARI
İslam kültürü kaynağından beslenen ve özellikle başlangıçta Fars (Iran) edebiyatını örnek alan Divan edebiyatı, içerik yönünden değişik unsurlara dayanmaktadır. Divan edebiyatının iç zenginliğini ve özünü oluşturan, onu iyi anlamak için bilinmesi gereken birçok eski kültür unsuru vardır.
Divan edebiyatının dayandığı kültür kaynaklarının başlıcaları şunlardır:
İslam inançları (ayetler ve hadisler)
Islami bilimler (tefsir, kelam, fıkıh)
İslam tarihi
Tasavvuf felsefesi, terimleri
İran mitolojisi (kişiler ve olaylar)
Peygamberlerle ilgili öyküler, mucizeler, efsaneler, söylentiler..
Tarihi, efsanevi, mitolojik kişiler ve olaylar
Çağın bilimleri
Türk tarihi ve kültürü
Dönemin edebiyat anlayışı
Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalar
İslam dininin benimsenmesinden sonra, Kuran’ın Arapça olmasından dolayı pek çok toplumun kültür dili değişime uğradı. İranlılar 9. yüzyılda edebiyat ürünlerini, Yeni Farsça diye adlandırılan bir dille vermeye başladılar. İran edebiyatının bu ürünlerinden Türk edebiyatı büyük ölçüde etkilendi. Öte yandan Anadolu’da kurulan Türk devletleri, resmi yazışma dili olarak Arapça ve Farsçayı kullandılar. Bu durum edebiyat dilinin değişmesine de sebep oldu. Özellikle saray çevresindeki şairler ve yazarlar, yapıtlarını Arapça ve Farsça yazmaya başladılar. Arapça ve Farsça sözcükler zamanla Türkçeye de yerleşti. Osmanlı Devleti döneminde bu üç dilin karışımıyla Osmanlıca denen bir dil ortaya çıktı. Divan edebiyatının dili de Osmanlı Türkçesiydi.

37.Divan şiirinde Arapça ve Farsça kelimelerin sıklıkla kullanılmasının sebepleri:
v İslam medeniyetinin etkisi
v Aruz ölçüsü:Türkçede uzun ses olmaması, seslerin uzunluk ve kısalık esasına dayanan aruz öcüsünün uygulanmasını zorlaştırmıştır.Çıkış yolu olarak aruza uymayan Türkçe sözcükler yerine uzun ve kısa seslerin bulunduğu Arapça ve Farsça sözcükler kullanılmaya başlanmıştır.

38. Gelenek, divan edebiyatı asırlarında her yeni yetişen şairi, kendinden önce ne mevcut olmuşsa değiştirmeden onu devam ettirmeye, nesilden nesile devralınanı kabullenmeye mecbur kılmıştır. Bütün bu çağların anlayış ve itiyatları zemininde geleneğin süre getirdiğinin dışına çıkmak, sanatın dışına çıkmakla eş değerde bir mâna taşır. Şairin bu edebiyatın bünyesinde yer alabilmesi, bir şair olarak kabul görmesi için ilk şart geleneğe mutlak surette uyması, her şair gibi onun da kendisinden istenileni eksiksiz ve kusursuz olarak yerine getirmeye çalışmasıdır. Böyle hareket etmediği takdirde acemi ve ehliyetsiz bir şiir heveslisi sayılması kaçınılmazdır.Bu edebiyatın disiplinini kabul ettikten sonra şairden beklenen, kendisine geleneğin tanıdığı imkân ve sınırlar içinde, müesses değer ölçülerine en uygun ve en üst seviyede sanat göstermesidir.
Bir Divan şairinin ele alabileceği konular, şiirinin dolaşabileceği ilham sahaları gelenek tarafından daha asırlar öncesinden seçilmiş olduktan başka, bunların hangi unsurlarla ve nasıl işleneceği de değişmez estetik prensiplere bağlanmıştır. Geleneğin sınırlı şekilde sunduğu konulardan birini şair o zamana kadar benimsenmiş unsurları bir tarafa bırakarak onlar yokmuşçasına doğrudan doğruya kendi gözlemlerini, bireysel duygu ve düşüncelerini hazırladığı unsurlara dayanarak işlemek serbestlik ve cesaretini kendinde bulamaz.
Divan şairi, kendisine geleneğin getirdiği hazır unsur ve malzemeden hareket etmek durumundadır.Belirli konular ve duygular etrafındaki bu hazır unsurlar divan şiirinin değişmez motiflerini(mazmunlarını) meydana getirir. Bu motifler sistemindeşairin ele alacağı her unsur, geleneğin önceden belirlemiş olduğu ilgiler ve imajlarla kapalı bir daire teşkil eder. Bunlardan her birinin beraberinde başka neleri getireceği, nelerle birlikte ele alınacağı, çağrıştıracağı unsurlar, hangi imajlarla kullanılacağı önceden bellidir.

SAYFA 135
39. Divan şiirinde evrensel değerler ve insana özgü duygular belli bir gelenek , ortak malzemeler belli mazmunlarla çerçevesinde ele alınır.

ANLAMA-YORUMLAMA




VEDA-ORHON SEYFİ ORHON
a-Hani o bırakıp giderken seni
b-Bu öksüz tavrını takmayacaktın? “mayacaktın” redif, “ak” tam uyak
a-Alnına koyarken veda busemi “i” yarım uyak
b-Yüzüme bu türlü bakmayacaktın?

c-Hani ey gözlerim bu son vedada,
c-Yolunu kaybeden yolcunun dağda “da” tam uyak
c-Birini çağırmak için imdada
b-Yaktığı ateşi yakmayacaktın?

d-Gelse de en acı sözler dilime
d-Uçacak sanırdım birkaç kelime... “lime” zengin uyak
d-Bir alev halinde düştün elime
b-Hani ey gözyaşım akmayacaktın?

EK BİLGİ: Orhon Seyfi Orhon’un ilk bakışta bir sevgiliye yazıldığı düşünülen bu şiirini şairin küçük yaşta ölen kızı için yazdığını biliyor muydunuz?

GELMEDİN ŞİİRİNİN KAFİYE VE REDİFLERİ

Kırmızı renkler redifi, koyu siyah renkler uyakları gösterir.

gelmedin son hayal de yanıp yanıp kül oldu
bu deruni kavgada kırılan gönül oldu
şimdi menziller elem,yürek duman,sine çak
devleri mahkum eden hayatım şimdi helak
gelmedin yıldırımlar düştü hülyalarıma
nasıl kıydın be zalim masum rüyalarıma
sana doğru her adım neden hep ölüm sunar
seni her andığımda renk solar,desen yanar

hangi rüzgar sabırla böyle koşar ardından
hangi el nakış nakış gergef dokur ardından
susarsam anlatır mı seni göklere tarih
bensiz olur mu sabah güler mi kara talih
gelmedin koptu zincir parçalandı anılar
sardı bütün ruhumu tükenmeyen ağrılar
kalbimin pembe köşkü harab oldu gelmedin
bahçesinde açan gül turab oldu gelmedin
bil ki kıyamet kopsa bu ateş sönmeyecek
heyhat!şair mehtaba bir daha dönmeyecek



2. Gazel, şarkı ve murabbada dile getirilen duygular "Veda" ve "Gelmedin" adlı metinlerinde de ele alınmıştır.


3.













2. (Y)
3. (D)
4. (Y)
5. gazel
6. tuyuğ
7. beytü’l kasid
8. miyan, nakarat
9.B
10.B
11.D
12.D
13.B
14.A
15.E

139-147 ARASI CEVAPLARI

HALK ŞİİRİ

A) Anonim Halk Şiiri

HAZIRLIK
MANİ VE ÇEŞİTLERİ

1. Sözlü edebiyat ürünlerindendir.
2. Genellikle bir dörtlükten oluşur. Ama mısra sayıları 5,6,7,8 hatta 14 olan maniler de vardır.
3. Kafiye düzeni aaxa şeklindedir.
4. Anonim halk edebiyatının en yaygın şeklidir. Özellikle yüzük oyunları ve mangal sohbetlerinde söylenirler.
5. Maninin birinci ve ikinci mısraları konuya giriş için hazırlık mısralarıdır. Asıl söylenilmek istenen 3. ve 4. mısralarda söylenir. 1. ve 2. mısralar tamamen de konu dışı değildir.
6. Üçüncü mısraın serbest oluşu söyleme kolaylığı sağlar.
7. Anlam bakımından bir bütünlük gösteren maninin başlıca karakteri kendi kendine yetmesidir.
8. Manilerde konu sınırı yoktur. Genelde aşk, toplum olayları, ölüm, iyilikler, hasret, evlat sevgisi vb. konuları işlenir.
9. Maniler, Divan Edebiyatı‘ndaki “tuyuğ“un karşılığıdır.
Maniler şekillerine göre 4’e ayrılırlar.

1. Düz (tam) mani:
- 7’li hece ölçüsüylesöylenir.
- Dört mısradan oluşur.
-aaxa şeklinde kafiyelenir.
- Maninin en yaygın şeklidir.
- Bu tarz manilere tam mani de denir.

ÖRN:
Şu dağlar olmasaydı
Çiçeği solmasaydı
Ölüm Allah’ın emri
Ayrılık olmasaydı

2. Kesik (cinaslı) mani:
-İlk dizesi cinaslı bir sözden oluşur.
-Bu ilk mısra hece sayısı bakımından diğerlerinden eksiktir.
-Kesik manilere, cinaslı mani, hoyrat da denir.
Güle naz
Bülbül eyler güle naz
Ağlayan çok gülen az

3. Yedekli (artık) mani:
-Düz maninin sonuna anlamı tamamlamak ya da pekiştirmek için iki dize daha eklemek suretiyle elde edilen manidir.
-Bu tarz manilere artık mani de denir.
Ağlarım çağlar gibi Derdim var beller gibi
Derdim var dağlar gibi Söylemem eller gibi
Ciğerden yaralıyım Kalbimin hüznü var
Gülerim sağlar gibi Yıkılmış eller gibi
Her gelen bir gül ister Gözlerimden yaş akar
Sahipsiz bağlar gibi Bulanmış seller gibi

4. Ayaklı Mani:
-Kesik manilerin birinci dizesinin doldurularak söylenen şeklidir. Bunlara doldurmalı kesik mani de denir.
Ah o beni o beni
Kakül örtmüş o beni
Ben yarimi unutmam
Unutsa da o beni
Deyiş: İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir. Soru yanıt şeklinde düzenlenir. Bir başka kişinin ağzındanmış gibi aktarıldığı şekilleri de vardır.

TÜRKÜ NAZIM ŞEKLİ GENEL ÖZELLİKLERİ VE TÜRLERİ
YÜKSEK YÜKSEK TEPELERE TÜRKÜSÜNÜN HİKAYESİ
Bu öykü Malkara köylerinden alınmış olup belli bir kişinin dilinden yazıya geçirilmiş değildir. Çevrede herkes tarafından bilinen bir öyküdür. Söylentiye göre, çok eskiden köyün birinde Zeynep isimli çok güzel bir kız vardır. Onaltıya yeni bastığında Zeynep'i köylerindeki bir düğünde aşırı (yabancı) köylerden gelen Ali isimli bir genç görür. Ali Zeynep'i çok beğenir ve köyüne döndüğünde kızın babasına hemen görücü gönderir. Zeynep'i Ali'ye verirler. Kısa bir zaman sonra düğünleri olur. Ali, Zeynep'i alıp aşırı köyüne götürür.
Zeynep'in gelin gittiği köy ile kendi köyü arası üç gün üç gece çeker. Bu kadar uzak olduğundan dolayı Zeynep, anasını babasını ve kardeşlerini tam yedi yıl göremez. Bu özlem Zeynep'in yüreğinde her gün biraz daha büyüyerek dayanılmaz bir hal alır. Köyün büyük bir tepesinde bulunan evinin bahçesine çıkarak kendi köyüne doğru dönüp için için kendi yaktığı türküyü mırıldanır ve gözleri uzaklarda sıla özlemini gidermeye çalışırmış.
Oysa kocası, Zeynep'in bu özlemine pek aldırış etmez. Kaldı ki eski sevgisi de pek kalmadığından kendini fazlaca horlamaya, eziyet etmeye başlar. Sonunda bu özlem ve kocasının horlaması Zeynep'i yataklara düşürür.
Gün geçtikçe hastalığı artan Zeynep'in düzelmesi için, köyden gelip gidenler de anasının babasının çağrılmasını salık verirler. Başka çare kalmadığını anlayan Zeynep'in kocası da anasına babasına haber vermeye gider. Altı gün altı gecelik bir yolculuktan sonra bir akşam üstü Zeynep'in anası babası köye gelirler, Zeynep'i yatakta bulurlar. Perişan bir halde Zeynep hala türküsünü mırıldanmaktadır. Aynı türküyü anasına babasına da söylemeye başlar. Çevresindeki bütün köy kadınları duygulanıp göz yaşı dökerler. Annesi fenalıklar geçirir ve bayılır.
Zeynep hasretini giderir, giderir ama artık çok geç kalınmıştır. Bir daha onmaz, sonu ölümle biter. Herkes Zeynep için göz yaşı döker. İşte o gün bu gündür bu türkü ayrılığın türküsü olarak söylenip durur.

Yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar
Aşrı aşrı memlekete kız vermesinler
Annesinin bir tanesini hor görmesinler
Uçan da kuşlara malum olsun ben annemi özledim
Hem annemi hem babamı hem köyümü özledim
Babamın bir atı olsa binse de gelse
Annemin yelkeni olsa uçsa da gelse
Kardeşlerim yolları bilse de gelse
Uçan da kuşlara malum olsun ben annemi özledim
Hem annemi hem babamı hem köyümü özledim
Kaynak:
Türk Halk Müziği ve Oyunları
Cilt1 Sayı4 Yıl1 - 1982 (sayfa164)


Bir edebi ürünün sahibinin halk olması o ürünün kim tarafından söylendiğinin bilinmemesi ve o eserin anonim olduğu anlamına gelir.

SAYFA 140

SAYFA 141

a)
Birinci dizesinin hece sayısı 7'den az olan manilerdir: 5. ve 6.
4 dizeli maniye aynı uyakta başka dizeler eklenerek söylenen manilerdir:6.7. ve 8.
7 heceli ve 4 dizeden oluşan 1,2 ve 4.dizeleri uyaklı olan manilerdir: 1.ve 2.
Kafiyesi cinas şeklinde olan manilerdir: 3.4. ve 5

b)
1. Düz Mâni (Tam Mâni): Dört dizeden oluşan, 7'li hece ile söylenen (4+3 duraklı), "aaba" şeklinde uyaklanan ve ilk iki dizesi genellikle doldurma olan mânilerdir.

2. Cinaslı Mâni (Kesik Mâni): Cinaslı uyak bulunur. İlk mısranın hece sayısı yediden azdır. Mısra sayısı dörtten fazla olabilir.

Kesik mani: Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan maniler. Bu kesik dize sadece kafiyeyi hazırlar. Eğer meydan ve kahvehanelerde söylenen ve ilk dizeleri "aman aman" ünlemi ile doldurulan manilerse bunlara İstanbul manileri denir.
Yedekli (artık) mani: Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen maniler. Cinaslı kafiye kullanılmaz, birinci dizeleri anlamlıdır. Yedekli maniye artık mani de denir.

3. Manilerdeki halk söyleyişleri: "el sözü", "kul olmak" , "yaman esmek", "kan ağlamak" "beller gibi"... Maniler halka hitap ettiği için manilerin dili son derece sade, yalın bir halk dilidir.

4.Mani - Rubai Karşılaştırması

Sayfa 142











8.ANONİM HALK ŞİİRİ
MANİ
-Düz mani
-Kesik Mani
-Cinaslı mani -
-Yedekli(artık) mani
-Deyiş
-Karşı-Beri

TÜRKÜ
1) Konularına göre:
-Ninniler
-doğa türküleri
-Kahramanlık ve askerlik türküleri
-Tören türküleri
-İş türküleri
-Karşılıklı türküler
-Ölüm türküleri (ağıtlar)
-Oyun türküleri

2.ezgilerine göre:
Türküler ezgilerine göre usulsüzler, usullüler olarak ikiye ayrılır.
Usulsüzler : divan, bozlak, koşma, hoyrat, kayabaşı, Çukurova…Bunların hepsi uzun havalardır.
Usullü türküler genellikle oyun havalarıdır.Bunlara Konya’da oturak, Urfa’da kırık adı verilir.

9. Anonim Türk halk şiirinde ezgi ön plandadır. Ezgiyle iç içe olan bu ürünler müzik eşliğinde sözlü olarak oluşur.

10. Bu şiirlerin kim tarafından ve ne zaman söylendiklerinin belli olmaması sözlü edebiyat geleneğiyle oluşturulmasıyla ilgilidir.Anonim edebiyata ait nazım biçimlerini de ilk söyleyen vardır, ama zamanla ilk söyleyen unutulmuş ve halkın beğenesinde yaşamaya başlamış olan bu eserler anonimleşmiştir.Bu şiirler kulaktan kulağa kuşaktan kuşağa aktarılarak ve sonrasında derlenip yazıya geçirilerek günümüze kadar gelmiştir.

ANLAMA YORUMLAMA - EKLENECEK..

Şiirler arasındaki farklılığın temel sebebi gazelin divan şiir geleneğine türkünün anonim halk şiiri geleneğine bağlı kalınarak oluşturulmasıdır.

2.Metinleri yorumlayınız.

5.etkinlik:
TÜRKÜLERİN TOPLUM HAYATINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ
Türküler İslamiyet öncesi Türk edebiyatının sözlü döneminden itibaren süregelen bir yapıya sahip olması dolayısıyla yüzyılların birikimini kuşaktan kuşağa aktaran çok önemli araçlardır.Türküler işledikleri konular itibariyle de toplumun duygu ve düşünce hazinesidir.Toplum yaşamının her anından bireysel konulara kadar her şeyi barındırırlar.Türkülerde kimi zaman bir annenin feryadı kim zaman bir aşığın hüznü ya da sevinci kimi zaman da bir bülbülün ötüşü kimi zaman Çanakkale’ye Yemen’e giden askerilerin ayak sesleri çınlar…

Kültür hazinemizin en önemli ve edebi unsurlarından biri olan türkülerimiz geçmişi aydınlatarak millete ait geleneği geleceğe aktarırlar. Türküler bizi biz yapan, bizi başkalarından ayıran en kıymetli değerlerimizdendir. Türkülerin her bir kelimesinde asıl özümüz saklıdır. İnsan hassasiyetinin derinliklerinden çıkarak bir kimliğe bürünen türküler zamanla milletin kimliği olurlar. Bu sebeple bir milleti tanımak, o millet hakkında bilgi sahibi olmak istiyorsak öncelikle,o milletin kültür değerlerine bakmamız gerekir. Bütün kültür değerlerini özellikle bu kültür unsurlarından biri olan türkülerini unutan bir millet özünü, geçmişini unutmuş, kimliğini yitirmiş, yabancılaşmaya, başkalaşmaya, mahkûm olmuş demektir
Türküler, tarih denen uzun ince bir çizgide Türk insan’ın doğuşundan ölümüne kadar yaşamış olduğu sosyal, siyasal, kültürel vb. olayları içinde barındıran önemli bir somut olmayan kültürel miras ürünleridir.


4.ANONİM HALK ŞİİRİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Söyleyeni belli olmayan, ağızdan ağza, kulaktan kulağa yayılan, halkın ortak malı olan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır.

§ Özellikleri şunlardır:
§ Belli bir sahibi yoktur. Halkın ortak malı olan ürünlerden oluşur.
§ Dili sade, akıcı bir halk Türkçesidir.
§ Şiirlerde hece ölçüsünün 7'li, 8'li, 11'li kalıpları ağırlıklı olarak kullanılır.
§ Somut ve gerçeklerle iç içe bir edebiyattır.
§ Şiirlerinin nazım birimi dörtlüktür.
§ En çok yarım kafiye kullanılmıştır. Bazı manilerde cinaslı kafiye görülür.
§ Mecazlara ve edebi sanatlara fazla yer verilmez.
§ Ölüm, aşk, tabiat sevgisi, ayrılık acısı, özlem, yiğitlik, toplumsal aksaklıklar gibi konular işlenir.
§ Sözlü geleneğe dayanır.
§ Anonim halk edebiyatı ürünleridir; mani, ninni, türkü, destan, tekerleme, bilmece, masal v.b.

SAYFA 147
DEĞERLENDİRME
1.Anonim Halk Şiirinin Türk kültürü açısından önemi nedir?

Anonim halk edebiyatı İslamiyet öncesi Türk edebiyatının sözlü döneminden itibaren süregelen bir yapıya sahip olması dolayısıyla yüzyılların birikimini kuşaktan kuşağa aktaran çok önemli araçlardır.Bu şiirler işledikleri konular itibariyle de toplumun duygu ve düşünce hazinesidir.Toplum yaşamının her anından bireysel konulara kadar her şeyi barındırırlar. Millete ait geleneği geleceğe aktarırlar. Şiirlerdeki tema, konu ve duygu söylendiği dönemin zihniyetini yansıtır. Çünkü bu ürünler toplumsal yaşamla iç içedir.

2. (Y)
3. (Y)
4. (D)
5. Deyiş
6. ağıt
7. E
8. C

Sayfa 148 ile 152 Arası Cevaplar

HAZIRLIK

AŞIK TARZI NAZIM BİÇİMLERİ

KOŞMA

§ Türk Halk edebiyatının en çok sevilen, en çok kullanılan nazım şeklidir
§ .Dörtlük sayısı genelde 3 ile 5 arasında değişir.
§ Koşmalarda fenellikle 11'li hece ölçüsü kullanılır. 4+4+3=11 ya da 6+5=11.
§ Genelde yarım kafiye kullanılır.
§ Koşmada genellikle; doğal güzellikler, sevgi, aşk, özlem, kahramanlık, eleştiri, acı, yakınma, hayata ait görüşler konu olabilir.
§ Uyak düzeninde; ilk dörtlük; aaab, abab, aaba veya abcb şeklinde, diğer dörtlükler cccb, dddb şeklindedir.
§ Genelde şiirin içinde özellikle de son dörtlükte şairin mahlası bulunur.
§ Koşma halka hitap ettiği için dili sade, anlatımı yalın ve içtendir.
§ Koşmalar işlenen konulara göre çeşitli isimler alır. Bunlar aynı zamanda âşık edebiyatı nazım türleridir. Koşma nazım türleri şunlardır:

TAŞLAMA :Kişilerin ve toplumun kötü yanlarını yeren eleştiren şiirlerdir. Divan edebiyatı;Hicviye Batı edebiyatı;Satir. Günümüz edebiyatı;Y ergi Dertli, Seyrani, Kazak Abdal, Aşık Veysel bu türde eser veren en ünlü ozanlardır.

KOÇAKLAMA:
§ Yiğit anlamına gelen “koçak” sözcüğünden türetilmiştir.
§ Bu türde yiğitlik, kahramanlık ve savaş konuları işlenir
§ Köroğlu ve Dadaloğlu bu türde en güzel örnekleri vermiştir.

GÜZELLEME:
§ Sevgilinin ve doğanın güzelliklerini konu edinen şiir türüdür
§ Bu türün en önemli şairleri:Karacaoğlan ve Noksani’ dir.
AĞIT:
§ Sevilen bir kişinin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getirmek için söylenir.
§ İslamiyet önceki Türk Edb.-Sagu Divan Edebiyatında-Mersiye
§ En önemli şairleri: Kağızmanlı Hıfzı, Bayburtlu Zihni’dir.

SEMAİ:
1.Tabiat, sevgi ve ayrılık konularını işler.
2. Sekizli hece ölçüsüyle yazılırlar.
3. Özel bir beste ile söylenirler.
4. Nazım birimi dörtlüktür. En az 3, en çok da 5,6 dörtlükten oluşur.
5. İlk dörtlüğü aaab, abab, aaba, abcb şeklinde diğer dörtlükler dddb, eeeb, fffb şeklindedir.
6. Sona doğru şairin mahlası bulunur.
7. Karacaoğlan'ın semaileri çok ünlüdür.

UYARI: Semailer koşmalardan hece sayısı ve özel ezgisi bakımında ayrılır.

VARSAĞI
1. Güney Anadolu'da yaşayan Varsak Türkmenlerine ait halk şairleri tarafından söylenen şiirlerdir.
2. Özel bir bestesi vardır.
3. 8'li hece ölçüsü ile söylenir.
4. Varsağıda hayattan ve talihten şikayet gibi konular da işlenir.
5. Şiirin sonuna doğru mahlas kullanılır.
6. Yaygın olmayan bir nazım şeklidir.
7. En güzel örneklerini Karacaoğlan vermiştir.

UYARI: Semai ile benzerlik gösterir. Varsağının semaiden farkı, ezgisi ve "Bre, hey" gibi ünlemler kullanılarak erkekçe, yiğitçe bir söyleyişe sahip olmasıdır.

Destan
1. Nazım şekli bakımından koşmaya benzer.
2. Nazım birimi dörtlüktür. Dörtlük sayısı sınırlı değildir.
3. Hece ölçüsünün 11'li kalıbı kullanılır.
4. Son dörtlükte şairin mahlası geçer.
5. Destanda konu olarak toplumu ilgilendiren, heyecana getiren savaş, kahramanlık, isyan, yangın gibi konular, ayrıca; dalkavukluk, gülünç olaylar, parasızlık vb. işlenir.
6. Bu türe en güzel örneklerden biri; Kayıkçı Kul Mustafa'nın Genç Osman Destanı'dır.

UYARI 1: Halk Edebiyatındaki en uzun nazım şeklidir. Bazı destanlarda dörtlük sayısının yüzü geçtiği görülür.
§ Koşmadan farkı; uzun oluşudur.
§ Âşık Edebiyatı nazım şekillerinden olan destan, milletlerin tarihine ait kahramanlıkları konu edinen halkın ortak malı olan destanlarla karıştırılmamalıdır.


KARACAOĞLAN (1606(?)-1689(?)
17.yy Halk edebiyatının önemli şairlerindendir.
1606’da doğup 1679 ya da 1689’da öldüğü sanılmaktadır
Yaşamı üstüne kesin bilgi yoktur.
Osmanlı topraklarını karış karış gezmiş gördüğü her güzeli şiirleştirmiştir.
Şiirlerinde aşk güzellik başta olmak üzere; ayrılık, yoksulluk, yiğitlik, gurbet ve ölüm temalarını işlemiştir
Sevgili onun şiirlerinde sevgili somuttur hatta bazen vuslat mümkündür.
Bölge dilini başarıyla kullanmıştır, eserlerinde benzetme ve canlı tasvirlere yer vermiştir.
Doğa her şeyiyle eserlerine girmiştir.
Halk şiiri geleneğine oldukça bağlıdır. Şiirlerini 11’li hece ölçüsüyle yazmış, semai ve koşma larıyla şöhret kazanmıştır.
İrticalen şiir söylemesi, eserlerinde daha çok yarım ve tam kafiyeye yer vermesine yol açmıştır.
Bütün aşık edebiyatı şairlerini etkilemiştir.

RUHSATİ :
Ruhsati, asıl adı Mehmet olan köy şairi. Sivas'ın Deliktaş bucağında doğmuş ve ömrünün hemen hemen tamamını burada geçirmiştir. Babasının adı Mehmet'tir. Eflatun Cem Güney, annesinin adının Safiye olduğunu savunur.

Ruhsati, 12 yaşında öksüz ve yetim kalmış, bu nedenle kuvvetli bir tahsil görememiştir. Şiirlerindeki ifadelerinde dört kez evlendiğini ve bu evliliklerinden 23 çocuğu olduğu anlaşılıyor. Ruhsati, uzun muddet Deliktaş ağalarından Ali Ağa'nın yanında azap durmuştur. Bazen değirmendeki su işlerinde, bazen rençberlik, çobanlık işlerinde çalışmıştır. Zaman zaman gurbete çıkan Ruhsati, ömrünün sonlarında köyünde imamlık yapmıştır. Bazı deyişleri nedeniyle tutuklanmıştır.

Ruhsati, badeli bir aşıktır. Şiirlerinde Ruhsat Baba, Aşık Ruhsat, Ruhsat ve çogunluka Ruhsati mahlaslarını kullanmıştır. Ruhsati, saz çalamayan bir aşıktır. Ömrü boyunca birçok aşıkla karşılaşmış ve atışmıştır.
Ruhsati, şiirlerinin çoğunu hece vezni ile yazmıştır. Ömer, Derli, Emrah, Seyrani gibi aşıklara uyarak aruz vezni ile yazdığı da olmuştur. Aruz vezni ile yazdığı şiirlerinde olaylara ve mistik düşüncelere yer vermiştir. Ancak Ruhsati asıl başarısını hece vezni ile göstermiştir. Şiirlerinde genellikle yarım kafiyeyi kullanmıştır.
Ruhsati'nin dili sadedir ve şiirlerinde zorlama yoktur. Hece, durak, kafiye ve rediflerde titiz davranmış, anlam bütünlüğüne dikat ederek daha akıcı ve güçlü şiirler söylemiştir. Şiirinde aynı kelimeleri kullanmamaya özen göstermiş tekrara düşmemiştir. Sadece ifadeye kuvvet vermek isterken bu yolu kullanmıştır. Şiirlerinde tasvire oldukça fazla yer verir. Köy şairi olduğu için ağız özelliklerine oldukça bağlı kalmış fazlaca mahalli kelime kullanmıştır.
Şiirinin başlıca konuları; halkın duyguları, inançları, düşünceleri, dertleri, istekleri gibi toplumsal ve ferdi konulardır. Şiirleri genellikle köy hayatının özelliklerini yansıtmışlardır. Duygu ve düşünce alemi köydeki intibalarıyla doludur. Aşkı beşeri ve ilahi olmak üzere ikiye ayrılır. İki aşkıda konu alan şiirler yazmıştır. Taşlama ve tenkide dayalı şiirleri oldukça fazladır. Şiirlerinde tabiat da önemli bir yer tutar. Din ve ahlak konusunda da bir şeyler söylemeyi unutmamıştır.
Ruhsati'nin mezarı doğduğu yer olan Deliktaş'tadır. Yanında da kendisinde önce vefat eden oğlu Aşık Minhaci yatmaktadır.

Kalem şairleri :Belli bir eğitim görmüş ve hem aruz hem de heceyle şiir yazabilen halk şairleridir.Onların diğer halk şairlerinden ayrılan yönü divan edebiyatı mazmunlarından yararlanmaları ve belli bir eğitim görmüş olmalarıdır.ayrıca bu şairlerin eserlerindeki dil ve üslup diğer halk şairlerinden farklıdır.Kalem şairlerinin en ünlüleri Áşık Ömer, Gevheri, Dertli, Erzurumlu Emrah, Bayburtlu Zihni.

Halk şairi ise sistemli bir eğitime tabii olmamış usta-çırak ilişkisi ile yetişen şairlerdir.Halk şairlerinin şiirleri halk şiirinin bütün özelliklerini tam anlamıyla yansıtır. Şiirlerini irticali olarak saz eşliğinde sözlü olarak söylerler. Karacaoğlan, Aşık Veysel vb.

AHENK UNSURLARI

ölçü : 11’li hece ölçüsü

Uyak ve Redif :

1.dörtlükte “âre” zengin uyak,
“mudur nedir” redif ; “ş” yarım uyak

2.dörtlükte “lar” redif ,son dizelerdeki “midir nedir” redif “ş” yarım uyak

Sese dayalı edebi sanatlar: Aliterasyon,asonans, tekrir (örneğin ilk dörtlükte “m” sesinin tekrarıyla aliterasyon

YAPI UNSURLARI
Nazım birimi : dörtlük
Nazım birimi sayısı : 3
Uyak şeması : Abab / cccb/ dddb
Tema: Aşk
Nazım türü:Koşma (güzelleme)

2. Şiirde yapı ve anlamca kaynaşmış birimler aşk teması etrafında bir araya getirilmiştir.
3.Koşmadaki söz sanatları :
Bâd-ı sabâ selam söyle o yâre > teşhis
Mübarek hatırı hoş mudur nedir > istifham (soru sorma sanatı)
Nideyim,yitirdim bulamam çare > istifham
Mestan ela gözler yaş mıdır nedir > istifham

Yarin meclisinde oturan canlar > mecaz-ı Mürsel
Hesap etsin yıllar beş midir nedir > istifham
Emrah eydür can bülbülüm kafeste > teşbih ; istiare

Söz sanatları şiirde ifade edilmek istenenlerin daha edebi ve coşkulu aynı zamanda kuvvetli bir biçimde söylenmesini sağlamaktadır.

2.etkinlik > bknz. Hazırlık çalışması

4. Şiirde “bâd-ı saba, bülbül “ imgeleri kullanılmıştır.Bu imgeler Divan şiirinde daha yaygın kullanılmaktadır. Aşık tarzı halk şiiri İslamiyet öncesi sözlü edebiyat geleneğinin devamıdır.

KOŞUK :
Yapı : Ses ve anlam kaynaşmasından oluşan 8 dörtlükten oluşmuştur.
Tema : Bahar
Dil : Yalın,sade yabancı etkilerden uzak öz Türkçe

KOŞMA :
Yapı : Ses ve anlam kaynaşmasından oluşan 3 dörtlükten oluşmuştur.
Tema : Aşk
Dil : Halk söyleyişlerinin yer aldığı sade, yalın halk dili


Koşma İslamiyet öncesi Türk edebiyatının Sözlü Edebiyat devresinden itibaren varlığını sürdüren (kam,baksı,ozan) “sözlü gelenek”ürünüdür.

SAYFA 150
Şu Kimsesiz Sahralarda

Şu kimsesiz sahralarda
Diken oldu gülüm benim
Uğrun uğrun tenhalarda
Ağlamakdır halim benim

“-larda” redif,
“-a” yarım uyak
“-üm benim” redif,
“-l” yarım uyak

Gülü dikene katalı
Diken elime batalı
Yâr beni yardan atalı
Felek büktü belim benim

“-alı” redif
“-t” yarım uyak
“im benim” redif
“-l” yarım uyak

Arı geçmez çiçeğinden
Çiçek geçmez biteğinden
Pîr erenler eteğinden
Kesme rabbim elim benim

“-inden redif”
“-eğ” tam uyak

Yedim acı teresinden
İçtim kanlı şırasından
Seyrânî gam deresinden
Çûş eyledi selim benim

“-sından” redif

UYARI: Her dörtlüğün son dizesi kendi arasında uyaklıdır.

Ek bilgi :
Uğrun :gizli, gizlice
Yar: uçurum
Bitek:Çiçeğin üzerinde bittiği dal

Ahenk Unsurları
Ölçü : 8'li hece ölçüsü
Uyak : Yukarıda ayrıntılı bir şekilde yazılmış zaten.
Redif : Yukarıda ayrıntılı bir şekilde yazılmış zaten.
Sese Dayalı Edebi Sanatlar : Aliterasyon,asonans, tekrir (örneğin ilk dörtlükte “m,n” sesinin tekrarıyla aliterasyon

Yapı Unsurları
Nazım birimi : dörtlük
Nazım birimi sayısı : 4
Uyak şeması : abab / cccb/ dddb /eeeb
Tema : Ayrılık acısı
Nazım türü: Semai

3.ETKİNLİK İÇİN BKNZ HAZIRLIK BÖLÜMÜ

8. Metinde geçen “içdim kanlı şırasından” , “gam deresi” ,“diken oldu gülüm benim” … benzer ifadelerdir.

SAYFA 151

VARSAĞI
Bre ağalar bre beyler
Ölmeden bir dem sürelim
Gözümüze kara toprak
Dolmadan bir dem sürelim

“-meden bir dem sürelim “ redif , “-l” yarım uyak
Uyarı:Birçok kaynakta bu ilk dörtlüğün son dizesindeki ilk kelime “dolmadan” olarak geçmektedir.

Amen hey Allahım aman
Ne aman bilir ne zaman
Üstümüzde çayır çemen
Bitmeden bir dem sürelim

“-n” yarım uyak

Bana felek derler felek
Ne aman bilir ne dilek
Âhir ömrümüze helâk
Etmeden bir dem sürelim

“-k” yarım uyak


Karacaoğlan der cânân
Güzelim sözüme inan
Bu ayrılık bize heman
Ermeden bir dem sürelim

“-an” tam uyak

Ahenk Unsurları
Ölçü : 8'li hece ölçüsü
Uyak : Yukarıda ayrıntılı bir şekilde yazılmış zaten.
Redif : Yukarıda ayrıntılı bir şekilde yazılmış zaten.
Sese Dayalı Edebi Sanatlar : Aliterasyon,asonans, tekrir (örneğin ilk dörtlükte “m,” sesinin tekrarıyla aliterasyon

Yapı Unsurları
Nazım birimi : dörtlük
Nazım birimi sayısı : 4
Uyak şeması : abcb / dddb/ eeeb /fffb
Tema : Ölüm
Nazım türü: Varsağı

5.ETKİNLİK İÇİN BKNZ. HAZIRLIK SORULARI

10. Metindeki ünlemler “bre, aman hey “ ünlemleridir.Varsağıların yiğitçe mertçe söyleyişi olduğu için bu ve benzeri ünlemler kullanılır.


11.
Şiirlerini dörtlük nazım birimi ve hece ölçüsüyle yazmıştır.
Halk şiiri geleneğine uyarak çoğunlukla yarım uyak kullanmıştır.
Şiirlerini kendi çağının konuşma diliyle söylemiştir.
Şiirlerindeki dil sade ve yalındır
Duygu ve düşüncelerini her türlü yapmacıktan uzak rahat bir söyleyişle anlatır.
Divan edebiyatının etkisinden uzaktır.
Yöresel söyleyişlere yer vermiştir.
Doğa, aşk, ayrılık, gurbet, ölüm gibi temaları işlemiştir.

Sayfa 152 - 157 Arası Cevaplar

Ahenk Unsurları
Ölçü : 11'li hece ölçüsü
Uyak : Aşağıda ayrıntılı bir şekilde yazılmış zaten.
Redif : Aşağıda ayrıntılı bir şekilde yazılmış zaten.
Sese Dayalı Edebi Sanatlar : Aliterasyon,asonans, tekrir

Yapı Unsurları
Nazım birimi : dörtlük
Nazım birimi sayısı : 5
Uyak şeması : abcb / dddb/ eeeb /fffb…
Tema : Kahramanlık
Nazım türü: Destan

GENÇ OSMAN

İptida Bağdat’a sefer olanda
Atladı hendeği geçti Genç Osman
Vuruldu sancaktar kaptı sancağı
İletti bedene dikti Genç Osman

“-ti Genç Osman” redif



Bağdat’ın kapısını Genç Osman açtı
Düşmanın cümlesi önünden kaçtı.
Kelle koltuğunda üç gün savaştı
Allah Allah deyip geçti Genç Osman

“-tı redif” “-ş/ç” yarım uyak
…

UYARI: Halk edebiyatında uyak konusunda katı kurallar yoktur.Halk şairleri hafif bir ses benzerliğini bile şiirlerinde kesin kurallara bağlamadan kafiye olarak kullanmışlardır.Çünkü halk şiirleri genelde saz eşliğinde söylenir.Halk edebiyatı sözlü bir geleneğe sahip olduğu için göz kafiyesi değil de “kulak kafiyesi” esastır.Halk şiirinde kulakta hoş bir uyum bırakan her ses benzerliği uyak olarak kabul edilmiştir. (Yukarıdaki dörtlükte de “ş/ç” seslerini yarım kafiye kabul edebiliriz.)


6.ETKİNLİK İÇİN BKNZ. HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

13.Metinde 4.Murat’ın İranlılara karşı yaptığı Bağdat seferi ve bu seferde şehit olan Genç Osman anlatılmaktadır.

EK BİLGİ:
Genç Osman Destanı Sultan Dördüncü Murad’ın Bağdat Seferine katılan Genç Osman adlı delikanlı ile ilgili menkıbe. Olay 17. yüzyılın yeniçeri aşıklarından Kayıkçı Kul Mustafa’nın destanıyla da bestelenerek günümüze kadar gelmiştir. Günümüze farklı manzum metinler halinde gelen menkıbenin konusu şu şekildedir:

İran şahı, Dicle Nehrini geçip Bağdat’ı fetheylemiş, Ehl-i sünnet Müslümanlarına şiddetli eziyetler ve mübarek makamlara karşı hürmetsizlik etmektedir. Haber Sultan Murad Hana ulaştığında Padişah’ın canı sıkılmış, harp divanını toplamış ve Bağdat’a sefer için ordunun hazır olmasını dilemiş. Sultan yeniçeri ve sipahilerden başka gönüllülerin de sefere gelmesini istemiş ve bu hususta şöyle buyurmuş:

Ayrıca ulaklar salın her yere
Gönüllüler dahi gelsin sefere

Gönüllü olanlar bıyık burmalı

Öyle ki, üstünde tarak durmalı

Bıyıksız gençlerle Bağdad iline

Varamam... Buyruğum böyle biline

Padişahın bu fermanına rağmen gönlü cihad ateşiyle yanan, 18 yaşında, üç aylık evli Genç Osman kendini nefer olarak yazdırmayı başarır. Fakat bu haber padişahın kulağına gider. Murad Han; “O söz dinlemezden hesap sorayım!” diyerek otağı hümayuna çağırtır. Osman’ı gören bütün vezirler ve beyler padişahın onu cezalandıracağını düşünerek: “Eyvah bu tüysüz yiğide yazık olacak!” dediler:

Osman otağ içre el-pençe divan
Gök gibi gürledi Sultan Murad Han
Bre bilmez misin eyledik ferman
Şol Bağdad üstüne gider olanda
Gönüllü olanlar bıyık burmalı
Öyle ki üstünde tarak durmalı
Bir pençe vuruşta kalkan kırmalı
Düşman üzere hamle eder olanda

Osman kaşla göz arasında cebinden çıkardığı demir tarağı üst dudağına vurdu. Demir tarak körpe dudağa saplanıp titredi ve durdu. Tarağın dişlerinin dibinden kan damlaları dökülürken, elleri göbeğinin üzerinde göğsü kabarık, başı dik olduğu halde şöyle dedi:

Gündüz gece gönlü ayık sultanım
Bin Bağdad şehrine layık sultanım
İşte tarak işte bıyık sultanım
Ölürüm ben, size keder olanda.

Murad Han fevkalade memnun. Osman’ı dualarla taltif ettikten sonra Bağdad’a ilerleyen öncülere serdar eyledi.

Genç Osman bundan sonra kırk gün Bağdat muhasarasında cansiperane çarpıştı. Kırkıncı gün Osmanlı sancağını surlara dikti. Bu sırada kolları ve bir rivayete göre de başı kesilmesine rağmen savaşmaya devam etti. Neticede Bağdat’ın kesin olarak elde edilmesinden sonra vasiyetini yaparak toprağa uzandı:

Sözümü iletin ol Murad Hana
Din ve devlet için boyandım kana
Akşam, sabah her an yolumu gözler
Bir taze gelinle bir garip ana
Anam gözlemesin artık yolumu
İncitmesin benim körpe dulumu
Ak sütünü helal etsin oğluna
Böylesine arz eyleyin halımı

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Sayfa 153



15. Aşık edebiyatı nazım biçimleri ölçü (semai 8’li hece ölçüsüyle yazılmasıyla koşmadan ayrılır) ezgi, söyleyiş(varsağıda yiğitçe/mertçe söyleyiş) dörtlük sayısı (destan),tema (destanda) gibi özellikler yönüyle birbirinden ayrılır.

16. Bu nazım biçimlerinin ezgileri farklı farklıdır.

SAYFA 154
17.

5.Metin : eleştiri
6.Metin : yiğitlik
7.Metin : aşk (sevgili)
8.Metin : ölüm


18. Yukarıdaki şiirlerin hitap ettiği kitle halktır. Halk şairleri halka hitap ettiği için onların ortak duygu, düşüncelerini yansıtırlar.

19.Ruhsati’nin fikri ve edebi kişiliği
§ Dili oldukça sadedir.
§ Şiirlerini hece ölçüsüyle yazmıştır.
§ Köy şairi olduğu için yerel söyleyişlere çok yer vermiştir.
§ Bu şiirinde olduğu gibi taşlama ve eleştiri en çok işlediği konulardandır.

20. “Söyledikçe bal dökülür/Leblerinden dudağ üzre” , “Ferhat dağı deldi ise/ben koyam dağı dağ üstüne ..”

SAYFA 155
§ GÜZELLEME > 7.METİN
§ TAŞLAMA > 5.METİN
§ KOÇAKLAMA > 6.METİN
§ AĞIT > 8.METİN

22. Aşık tarzı halk şiirinde dil günlük konuşma dilinde olduğu gibi içten ,canlı, sade ve yalındır.Yerel söyleyiş özellikleri görülür.

23. Bknz.hazırlık çalışmaları

§ 24. Âşıklar halkın ortak duygu ve düşüncelerini özellikle sosyal ve tarihî
konulu şiirleriyle dile getirerek geniş kitlelere yayarak bunların yüzyıllar boyunca kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlarlar.
§ Âşıklar kendilerinden önce yaşamış aşıklarını eserlerini naklederek kültür taşıyıcılığı işlevini görürler, böylece sözlü geleneği devam ettirirler.
§ Âşık, hem döneminde hem de sonraki dönemlerde sesini geniş kitlelere
duyurur.


25. Metni yorumlayınız.
26.



AŞIK TARZI HALK ŞİİRİNİN ÖZELLİKLERİ
1)Aşık veya ozan denilen kişilerin, saz eşliğinde söyledikleri şiirlerden oluşur.
2) Genelde sözlü olmasına rağmen şairler, şiirlerini "cönk" dedikleri defterlerde toplamışlardır.
3) Şairler, sazlarını omuzlarına alarak köy köy, kasaba kasaba, şehir şehir dolaşmışlardır.
4) Şiirlerde anlatım içten, canlı ve yalındır.
5) Şairler, halkın içinden çıktığından halk dilini kullanmışlardır. Bu sade dil 18. ve 19. yüzyıllarda bazı şairler tarafından Divan Edebiyatı'nın etkisinde kalmasıyla eski arılığını kaybetmiştir.
6) Nazım birimi dörtlüktür.
7) Koşma, semai, destan, varsağı gibi nazım şekilleri kullanılmıştır.
8) Hece ölçüsünün 7'li, 8'li ve 11'li kalıplarına ağırlık verilmiştir.
9) Aşk, tabiat, gurbet, ayrılık, ölüm, özlem, kıskançlık, yiğitlik, toplumun sorunları, insan davranışları, bunlarla ilgili eleştiriler konu olarak işlenmiştir.
10) Şiirlerin son dörtlüğünde şairin adı veya mahlası geçer.
11) Göz kafiyesi anlayışı yerine, kulak kafiyesine ağırlık verilmiştir. Yani kafiye için aynı sesin kullanılmasına gerek yoktur. Buna göre p/b , ç/ş, t/d, l/ n gibi seslerle de kafiye yapılmıştır.
12) Genellikle yarım ve cinaslı kafiye kullanılmıştır.
13) Benzetme (teşbih) ve kişileştirme (teşhis) dışında edebi sanatlara fazla yer verilmemiştir.
14) Bazı ürünlerde yöresel özellikler görülür.
15) Şiirler genellikle hazırlık olmaksızın irticalen yani içe doğduğu gibi söylenir.
16) Divan Edebiyatı'nda görülün kalıplaşmış benzetmeler (mazmun) Halk Edebiyatı'nda da vardır. Buna göre sevgili anlatılırken yeşil başlı ördek, inci diş, elma yanak, badem göz, kiraz dudak, keman kaş, sırma saç, selvi boy gibi benzetmeler kullanılmıştır.
17) Divan Edebiyatı daha çok düşünceye önem verdiği için soyut bir edebiyattır. Halk Edebiyatı'nda ise şair gördüğünü, yaşadığını anlatır. Bu nedenle Aşık Edebiyatı, somut bir edebiyattır. Ayrıca Divan Edebiyatı'nda sevgilinin tipi çizilir, adı söylenmez. Halk Edebiyatı'nda ise sevgilinin adı (Elif, Ayşe...) vardır.
18) Şiirler, işlenen konulara göre "koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt" gibi adlar alır.
19) Aşık Edebiyatı hayali olaylardan çok, gerçekçiliğin ön plana çıktığı bir edebiyattır.

27.Hislerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

Sayfa 156



3.
§ Halkın ortak duygu ve düşüncelerini dile getirmesi
§ Bu ürünlerin toplumun yaşama biçimini olaylar ve durumlar karşısındaki tavrına, çevresine dünyayı algılayışına ışık tutması
§ Toplum yaşamında kaynaşmayı, birlikteliği sağlaması…gibi sebepler sıralanabilir.

DEĞERLENDİRME

1)
§ Nazım birimi dörtlüktür.
§ Hece ölçüsüyle yazılır.
§ Genelde yarım uyak kullanılır.
§ Koşma, semai, varsağı, destan gibi nazım biçimleri kullanılmıştır.

2.) (D)
3. (Y)
4. (Y)
5. varsağı
6. (D)
7. B
8. E

10. Sınıf Edebiyat Sayfa 158-162 Arası CEVAPLAR (DİNİ-TASAVVUFİ TÜRK ŞİİRİ)

1.METİN
İLAHİ
a-Bilmek istersen seni
a-Can içre ara canı
a-Geç canından bul anı
b-Sen seni bil sen seni


c-Kim bildi ef'alini
c-Ol bildi sıfatını
c-Anda gördü zatını
b-Sen seni bil sen seni

d-Görünen sıfatındır
d-Anı gören zatındır
d-Gayri ne hacetindir
b-Sen seni bil sen seni

e-Kim ki hayrete vardı
e-Nura müstağrak oldue-Tevhid-i zatı buldu
b-Sen seni bil sen seni

f-Bayram sözünü bildi
f-Bileni anda buldu
f-Bulan ol kendi oldu
b-Sen seni bil sen seni


1) İlahi adlı metnin ana duygusu “ilahi aşktır”. Tema dönemin tasavvuf düşüncesi ve şairin kişiliğini yansıtmaktadır.
2) Hacı Bayram-ı Veli kendi özünü bilmiş yani yabancılaşmadan kurtularak aslına ulaşmış , ikilikten kurtulmuş ve tevhidi bulmuştur.Bu durumda O hem bilen hem de bilinen olmuştur.Bilen ve bilinen ikiliği kalkmış zati tevhid elde edilmiştir.Bulan yine Hacı Bayram-ı Veli’nin kendisi olmuştur.Bu dünyada gerçeği bulamayan kendi özüne ulaşamayan kimseler öbür dünyada karanlıkta kalacaklardır.Bu dünyada özüne yabancı kalan ahirette yabancılaşmanın bedelini ödeyecektir.Tabii olarak öze ulaşmanın birinci şartı İslam’ı tam olarak yaşamak ve bu şekilde nefsani duygulardan arınmaktır.İslamı tam olarak yaşamayan kimselerin öze dönmesi mümkün değildir.Kısaca öze dönüş yaşanarak elde edilir.Bir sufinin manevi olarak ilerlerken çeşitli makamlardan geçtiğini çeşitli gizli halleri öğrendiğini biliyoruz.Bunlar tamamen yaşanarak elde edilen tecrübelerdir.Hacı Bayram-ı Veli Hz.leri de bu manevi tecrübeleri kendi şiirinde bu şekilde anlatmaya çalışmıştır.

AHENK UNSURLARI

ölçü : 7’li hece ölçüsü
Uyak : Aşağıda gösterilmiştir.
redif : Aşağıda gösterilmiştir.
Sese dayalı edebi sanatlar : “n” sesleriyle aliterasyon ve birimin son dizesiyle tekrir sanatı yapılmıştır.

YAPI UNSURLARI

Nazım birimi : dörtlük
Nazım birimi sayısı : 5
Uyak şeması Aaab/cccb/dddb/eeeb/…
Tema : İLAHİ AŞK
Nazım türü: İLAHİ


İLAHİ NAZIM TÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ
§ Herhangi bir tarikatın izini taşımaksızın Allah'ı öven şiirlere denir.
§ Daima özel bir ezgi ile söylenir.
§ Divan şiirindeki tevhit ve münacaatın Halk Edebiyatındaki karşılığıdır.
§ En ünlü şairi Yunus Emre'dir.
§ Değişik tarikatlara göre "deme, nefes, ayin" gibi adlar alır.
§ Şekil olarak koşma biçimindedir. Yani dörtlüklerden oluşur.
§ Son dörtlükte şairin adı veya mahlası geçer.
§ Genelde 7'li hece ölçüsü kullanılır.Bazı ilahilerde aruz vezni kullanılmıştır. Aruz vezninin kullanıldığı ilahiler gazel şeklindedir.

a-Ey özün insan bilen
b-Var edep öğren edep
a-Ey edep erkân bilen
b-Var edep öğren edep

“bilen” redif “-an” tam uyak
c-Edeptir asl-ı taat
c-Küllî sıfat cümle zât
c-Varlığın edebe sat
b-Var edep öğren edep
“at” tam uyak

d-Gel Hakk’a olma asi
d-Tâ gide gönlün pası
d-Dört kitabın manası
b-Var edep öğren edep

e-Gaflet içinden uyan
e-Edepsiz olma ey can
e-Edeptir asl-ı iman
b-Var edep öğren edep


g-Kaygusuz Abdal uyan
g-Aşkı bil aşka boyan
g-Şöyle demiştir deyen
b-Var edep öğren edep

BAZI SÖZCÜKLERİN ANLAMLARI
Erkân: Rükünler, esaslar, kaideler.
Asl-ı taat: Kulluğun aslı, özü.
Küllî sıfat cümle zât: Bütün vasıflar, tüm esaslar.
Asl-ı iman: İmanın temeli.
Hak: Doğru, gerçek, hakikat.
Hakk: Allah Tealâ.

SAYFA 160
4.

AHENK UNSURLARI
ölçü : 7’li hece ölçüsü
Uyak : Yukarıda gösterilmiştir.
redif : Yukarıda gösterilmiştir.
Sese dayalı edebi sanatlar : “n” sesleriyle aliterasyon “e” sesleriyle asonans ve birimin son dizesiyle tekrir sanatı yapılmıştır.

YAPI UNSURLARI

Nazım birimi : dörtlük
Nazım birimi sayısı : 5
Uyak şeması : abab/cccb/dddb/eeeb/…
Tema : İLAHİ AŞK
Nazım türü : NEFES

3.ETKİNLİK : NEFES TÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ
§ Bektaşî şairlerinin yazdıkları tasavvufî şiirlerdir.
§ Nefeslerde genellikle tasavvuftaki vahdet-i vücut (varlığı birliği) kavramı anlatılır. Bunun yanı sıra Hz. Muhammet ve Hz. Ali için övgüler de söylenir.
§ Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir üslûp göze çarpar.
§ Edebiyatımızda Pir Sultan Abdal nefesleriyle ünlüdür.


5.Anlam ve ses kaynaşmasından oluşan birimler belli bir tema etrafında (ilahi aşk) etrafında bir araya getirilmiştir ve temayı verecek şekilde düzenlenmiştir.
6.”canından geçmek”, can içre canı aramak” anda zatını görmek” tevhid-i zat”, “nura müstağrak olmak” , özünü bilmek” külli sıfat, cümle zat” varlığını ebede satmak” gaflet içinden uyanmak”,”aşka boyanmak” gibi kelime gruplarına dini-tasavvufi anlamlar yüklenmiştir.Bu söz grupları tasavvufi düşünceyi en iyi biçimde yansıtmak, anlamı pekiştirmek içindir.

7.Metinlerdeki didaktik ögeler:
§ Can içre ara canı
§ Sen seni bil sen seni
§ Var edeb öğren edeb
§ Varlığını ebede sat
§ Gel olma Hakk’a asi
§ Gaflet içinden uyan
§ Aşkı bil aşka boyan
§ Edebdir imanın aslı

Metinlerdeki didaktik unsurlar yalın, açık sade bir şekilde ifade edilmiştir.

8. Metinlerin temaları öğretici bir ifade tarzıyla ele alınmıştır.
9. Yunus Emre’nin ilahisi de Hacı Bayram-ı Veli’nin ilahisi de kullanılan imgeler, dil ve söyleyiş bakımından birbirine çok benzemektedir.Her ikisinde de açık, sade yalın bir dil kullanılmıştır.Her iki şiir de tasavvuf geleneğini yansıtmaktadır.

10.

Halk şiirine benzeyen yönleri :
§ Dörtlük nazım birimi
§ Hece ölçüsü
§ Sade ve yalın halk dili
§ Uyak düzenleri
§ Kulak için kafiye anlayışı

Divan şiirine benzeyen yönleri :
§ Bent nazım birimi
§ Tasavvuf geleneği
§ İlahi aşk teması

SAYFA 161
12. HACI BAYRAM-I VELİ
§ Ankara’da tarikat kurmuş bir bilgin ve şairdir.
§ İlahi ve şathiye tarzı birkaç şiiri günümüze kadar ulaşmıştır.
§ Sade ve coşkun bir dili vardır.
§ Hece ölçüsü yanında aruzu da kullanmıştır.

KAYGUSUZ ABDAL
§ Asıl adı Alaaddin Gaybi’dir. “Sarayi” adını da kullanmıştır.
§ Efsaneye göre Alanya Beyi’nin oğlu iken tasavvufu tercih etmiştir.
§ Şiirlerinde Yunus Emre etkisi sezilir.
§ Hece ölçüsüyle ve sade bir dille ilahiler, nefesler ve şathiyeler ilginçtir. Aruzla da yazdığı şiirleri vardır.
§ Manzum ve mensur eserleri vardır.

Manzum olanlar:
§ Gülistan
§ Minbernâme
§ Gevhernâme

Mensur Olanlar:
§ Budalanâme
§ Kitâb-ı Miglate
§ Vücûdnâme

14.Metnilerin yazılış amacı dini-tasavvufi düşünceyi yaymaktır.


ANLAMA-YORUMLAMA

BU KAVRAMLARIN AÇIKLANMASINDA PROF.DR.ETHEM CEBECİOĞLU’NUN TASAVVUF TERİMLERİ VE DEYİMLERİ SÖZLÜĞÜNDEN YARARLANILMIŞTIR.

1. Efal: işler, ameller
Sıfat: SIFAT: Arapça, özellik, nitelik, vasıf kalite gibi anlamlan olan bir kelime, mevsûftan ayrılmayan şeye sıfat denir. Bir şeyde sıfat bulunmadan, ona vasıflanmış (mevsûf) denmez, iki türlü sıfat vardır. 1)Sıfat-ı Fadaliyye: Hayat gibi zata ait sıfatlar onun dışındakilere ait sıfatlar. 2) Sıfat-ı Fâdiliyye: Kerem gibi hem zat, hem de İlâhî sıfatlar için asıl olanı "Rahman" sıfatıdır. Zira bu sıfat, şümul ve alanı bakımından Allah isminin mukabilindendir. İkisi arasındaki fark; Rahman'ın umumu ile birlikte vasfiyye'nin zuhur yeriyken, Allah, ismiyye'nin zuhur yeridir.

ZAT: ALLAH
HAYRET: Hayret, derin düşünce ve Allah huzurunda, hakikat ehlinin ve ariflerin kalplerine gelen bir hâldir.
TEVHÎD: Arapça, birleşmek demektir. Cürcanî, Allah'ın zâtını, akılla tasavvur olunan, zihni olarak hayal edilebilen herşeyden uzak tutmak, diye tarif eder. Yine ona göre, tevhîd üç şeyde olur: 1. Allah'ı rubûbiyetle tanımak, 2. Vahdaniyetle ikrar etmek, 3. Eş ve benzer olanları O'ndan nefyetmek
iki çeşit tevhid vardır: 1. Kusûdî tevhîd : Sadece Allah'ı kastetmek, istemek veya Allah'ın istediğini istemek. Yani kulun ve Allah'ın iradesinin bir noktada birleşmesine kusûdî tevhîd denir. Bu, kulun iradesini Hakk'ın irâdesinde eritmesi şeklinde de tanımlanır. 2. Şuhûdî tevhîd : Salikin vecd halinde masivayı terkederek sadece Hakk'ı görmesidir. Buna, vicdanî ve zevkî tevhid de denir.
NUR: Arapça, ışık demektir. en-Nûr, Esma-yı Hüsna'dan biridir. Allah'ın zahir ismi ile tecellisine, nur denir. Kainattaki suretlerde ortaya çıkan vücuddur.
EDEP: Arapça, iyi ahlak, güzel terbiye, utanma, zarafet, usluluk, insanlara kavlen, fi'len güzel davranışta bulunmaktan ibarettir. Cürcanî'ye göre, hatanın her çeşidinden sakınmayı bilmektir. Edeb'den, şeriat, hizmet ve Hakk'ın edebi anlaşılır, ilki, dinin zahirine, şekli unsurlarına tam anlamıyla riayet etmek, ikincisi hizmette ileri gitmekle birlikte yaptıklarını görmemek (yani kendine mal edip ucube düşmemek), üçüncüsü Allah'a ve kendine ait olanı bilmekdir.Mutasavvıflar, genelde iki türlü edeb kabul ederler: Birincisi şeklî, zahirî edeb ki; ameli riyadan, münafıklıktan, yağcılıktan korumaktır. İkincisi de batınî edebtir ki; kalpteki şehvet, itiraz, irâdede zayıflık vs. gibi olumsuz şeyleri temizlemekten ibarettir. Edebler sünnetleri güçlendirmek içindir. Sünnetler vacibleri, vacibler de farzları güçlendirir. Farzlar ise imanı korumak içindir.
GAFLET: Kulun Allah'tan habersiz olması hali.
AŞK: HAKİKİ AŞK ALLAH AŞKI…

Tasavvufi şiirde soyut düşüncenin bu tür sembollerle ifade edilmesinin sebebi duyularla algılanamayacak “varlık, yaradılış,ilâhî öz, bu dünya, öte dünya, sonsuzluk, yok olmak, ölümsüzlük” vb. kavramın açıklanmasını sağlamaktır. Sûfiler sembollerden, teorik ve pratik bilgi arasında bağ kurmak; maddeden mânâya, zâhirden bâtına, somuttan soyuta, kutsal olmayandan kutsala geçişi sağlamak; ortak duygu, düşünce, davranış modeli oluşturmak ve bunları ifade etmek; sûfi kimliğini paylaşmak vb. amaçlarla yararlanır ve özellikle “bilgi aktarma aracı olarak kullanırlar”…
2. Hacı Bayram-ı Veli’nin burada iki senden bahsettiğini görüyoruz.Bunlardan birincisi nefs dediğimiz beşeri ‘BEN’ ,diğeri ruh dediğimiz ilahi ‘BEN’ dir.İnsanın Allah’tan kopup gelen ilahi yönüne ulaşması içinnefsinden uzaklaşması, o yönünü aşması gerekir.
Canından geçmekle insan kendi özüne ulaşır.Sen seni bil sen seni mısrası şu sözü hatırlatır; ‘Kendini bilen Rabbini bilir’.Zira insanın özü ilahi asla bağlıdır.Oradan gelmiş oraya dönecektir. Gaflet, Allah’ı unutup ondan habersiz yaşamak demektir. Böyle bir gafleti dağıtıp huzuru elde etmenin yolu, tahkiki imanı elde etmekle mümkündür.

3. Metinlerin yazılış amacı Allah aşkını ifade etmek ve tasavvuf düşüncesini geniş halk kitlelerine ulaştırmak olduğundan konuşma diline yakın, yalın sade bir dil kullanılmıştır.

4.Mutasavvıf şairlerin düşüncelerini şiirle dile getirmesinin sebepleri:
§ Sözlü edebiyat geleneği
§ Mutasavvıfların yüreklerindeki inanç ve coşkuyu dile getirecek en uygun türün şiir olması
§ Mutasavvıflar (örneğin Yunus Emre) derin ve yoğun düşüncelerin insanıdır. Yaşadığı dönemdeki halkın bilgi düzeyi bu yoğunluğu ve derinliği kavrayabilecek düzeyde değildi. Şifahi bir kültür vardı. Üstelik Yunus’un şiirlerinin muhatabı gönüllerdi. Gönüle hitap edebilecek tek dil ise, şiir dilidir. Yunus bir “sehl-i mümteni” ustalığıyla derin fikirleri halkın hayatından aldığı benzetme ve mecazlarla onların idrak seviyelerine göre anlatmayı başarmış bir bilge şairdir.
§ Şiirin insanlar tarafından kolay benimsenmesi ve hafızalarda kalma yani ezberlenebilme özelliği

5.Allah aşkını en lirik şekilde etkileyici, yalın,sade şiirsel bir dille getirdikleri ve kendilerine mahsus
bir ezgiyle söylendikleri için ilahi tarzındaki şiirler halk tarafından kolayca ezberlenip sevilmektedir.

6.İlk bakışta yazılması kolay gibi görünen bu metinlerin yazmak ve anlamak için belli bir kültür birikimi olması gerekir.
7.Bu metinlerde öğretici unsurlar ön plandadır.
8.İlahi ve nefeslerin ezgisiyle okunması bu şiirlerin etkisini güçlendirmektedir.
9.Dini-tasavvufi Türk şiirinde içerik özellikleri daha önemlidir.
10.
§ Tasavvufi halk şiiri geleneğinde sanatsal kaygı ikinci planda tutulmuş, daha çok tasavvuf düşüncesini ve dinsel değerleri yayma amacı güdülmüştür. Bu yönüyle bu tür şiirlerde didaktik unsurlar ağır basmaktadır.
§ Toplumsal görev üstlenmesi
§ Temel kaynağının İslam dini ve tasavvuf düşüncesi olması

11. Dinî tasavvufi halk şiiri, halk edebiyatı ile divan edebiyatı arasında bu iki edebiyatı birbirine yaklaştıran, her iki edebiyatın hitap ettiği ayrı ayrı zümreleri birleştiren bir edebiyat köprüsü vazifesini görmüştür.

SAYFA 162
DEĞERLENDİRME

1.Dini-tasavvufi şiirlerin yazılış amaçları
§ Tasavvuf düşüncesini ve dinsel değerleri yayma amacıyla yazılırlar.
§ Halkı aynı düşünce etrafında kenetlemek, onların hoşgörü içinde bir arada yaşamalarında kilit rol oynamak

2. (Y)
3. (Y)
4.(D)
5. nefes
6. hem aruz hem hece
7.(A)
8.(C)




Sayfa 163 - 167 Arası Cevaplar

OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLER

1.ANLATMAYA BAĞLI METİNLER

HAZIRLIK

SAYFA 166
1. Kerem ile Aslı hikayesinin ilk olarak kim tarafından, ne zaman ve hangi coğrafyada ortaya çıktığı bilin memekle beraber Kerem İle Aslı’nın gerçekte yaşayıp yaşamadığı hakkında da kesin bir bilgi yoktur.Olay örgüsüne göre hareket edersek Kerem ile Aslı Hikayesi’nde ele alınan olaylar kurmaca gerçekliktir.Bu halk hikayesinde gerçekliğin olağanüstü bir hal aldığı kısımlar da vardır.
2. Metnin temel iletisi “Aşk insana her şeye göğüs germe ve her zorluğa katlanma gücü veren en yüce duygulardan biridir.” Metindeki olay örgüsü ve kişiler iletinin somutlaştırılmasında ve metnin yapısının bütünlük kazanıp şekillenmesindeki temel unsurlardır.

5. Hikaye deki manzum kısımlar okuyucu ya da dinleyicinin hilkayeyi sıkılmadan ve olay örügsüne dahil olarak okuması ve dinlemesi amacıyla düzenlendiği kadar halk edebiyatı ürünü olmasının da etkisi vardır. Olay bütünlüğü içind everilen manzum kısımların saz eşliğinde söylenmesi dinleyici üzerinde bırakılmak istenen etkiyi artıran en önemli sebeptir.

6)


8)Metin de yer alan kişilerin temsil ettiği kavram veya değerleri dikkate aldığımızda benzerlerinin tarihte veya günümüzde görülmesi mümkündür.Çünkü bu özellikler “insan” hastır ve onun kişiliğinde şekillenirhttp

9) Hikayedeki mekanlar dönemin özelliklerini yansıtmaktadır.Mekanların bazıları olayların geçtiği yer bazıları da sadece yer adı olarak geçmektedir.Gürcistan,Kayseri ve Anadolu toprakları gerçekliği olan ve yeryüzünde bulunan mekanlardır.

SAYFA 167

10)Metinden mekana ait unsurları çıkarırsak olay örgüsü dolayısıyla da metnin yapısı bozulur.Mekanlarla ilgili ayrıntılara önem verilmesinin sebebi olay örgüsünü daha iyi kurgulamak ve iletiyi somutlaştırmak içindir.

11)Metinde “Günler gelip geçmekteydi.” “o an” vb. gibi belirsiz zaman ifadeleri vardır.
12.Olay örgüsü, yer ,zaman ve kişiler metnin yapısını oluşturan unsurlardır.Olaylar belli kişiler etrafında belli bir zaman diliminde ve belirli bir mekanda yaşanır.Hiçbir olay bu yapı unsurlarından bağımsız olarak gerçekleşemez.
13.Kerem ile Aslı-Dirse Han Oğlu Boğaç Han Benzerlikleri:

Ø Her ikisi de halk hikayesidir.

Ø Olay örgüsü, yer zaman ve kişiler metinlerin yapısını oluşturur.

Ø Nazım ve nesir iç içedir.

Ø Yer yer olağanüstülükler görülür.

Ø İlahi bakış açılı anlatıcı vardır.

Ø Zaman belirsizdir.

Ø Dil son derece sadedir.

Ø Sözlü olarak kuşaktan kuşağa aktarılmışlardır.


14) Halk hikayesinin karakteristik özellikleri

Ø Aşk teması işlenmiştir.

Ø Olağanüstü özellikler dikkati çekmektedir.

Ø Belirsiz bir zaman ifadesi söz konusudur.

Ø Manzum ve mensur bölümlerden oluşur.

Ø Halk hikâyelerinde halkın günlük yaşamda kullandığı sözcük ve deyimlerle zenginleştirilmiş, yöresel tabirlerin de yer aldığı yalın bir dil kullanılır.Gerek dinleyici gerek anlatıcı olsun, halktan kişiler olması kullanılan dilin sade ve anlaşılır olmasını gerektirir.

Ø Halk hikâyeleri metinleri birer edebî metindir, kurmacadır.



16) Kerem ile Aslı Hikayesinin teması olan aşk evrensel bir değerdir.
17) Metinde ele alınan tema dönemin sosyal yapısı ve zihniyetiyle ilişkilidir.
18) Aşk teması her dönemde insanların ilgisini çekecek önem ve değerdedir.
19) Metinde “Kerem’in rüyasında gördüğü kızı aramak için yollara düşmesi, Keşiş’in Aslı’ya düğün gecesi giymesi için büyülü bir elbise vermesi ve elbisenin düğmelerinin kendi kendine iliklenmesi, Kerem’in ayrılık ateşiyle ağzından ateş çıkması ve ne varsa tutuşturması…” gibi olaylar gerçek hayatta yaşanması mümkün olmayan ögelerdir.İnsana özgü gerçeklik aşk teması çevresinde birtakım olağanüstülükler kazandırılarak kurmaca gerçeklik şeklinde ifade edilmiştir.

Sayfa 170
20. Giriş - Gelişme - Sonuç

21. Tablo

Kişiler ve Özellikleri (tablo'd her birini bir kutucuğa yazın.

Vamık : Aşık hükümdar çocuğu, mücadeleci
Azra : Sevgili, çok güzel
Behmen : Vamık'ın dostu
Lahican : İyi biri (mitolojik)
Feri : Kıskanç, iyi biri (mitolojik)
Mizban : Hükümdar, fedakar
Helhelan ve Erdesir : Kötüler

Sayfa 171

23. Çeşme : Lahican'ın yeri
Kaf Dağı : Mitolojik

24.Olay metinlerinde kişi, zaman, mekan, ve olay bulunmak zorundadır. Mekana ait unsurlar çıkarılırsa anlatım bozulur.

27.

-------------------- a -------------------- d
-------------------- a -------------------- d


-------------------- b -------------------- e
-------------------- b -------------------- e

-------------------- c -------------------- f
-------------------- c -------------------- f




Sayfa 172
35. Mesnevi ve halk hikayelerinde mesnevi bakış açısı kullanılır.





38.Anlatılmaktadır fakat gençler arasında yaygın değildir.

Sayfa 173 - Değerlendirme
1. Halk hikayesi ve mesnevilerde olağanüstülük vardır. Roman ve hikayede yok. Roman ve hikaye mensur. Halk hikayesi nazım-nesir. Mesnevilerde nazım kullanılır.

**Doğru - Yanlış
2. Mesneviler halk edebiyatı türündedir. (Y)
3. Halk hikayeleri meddahlar tarafından anlatılamaktadır. (Y)
4. Mesnevilerin çağdaş anlatılanlara herhangi bir katkısı yoktur (Y)

5. boşluğa "mesnevi" yazın.

6. boşluğa "sözlü" yazın.

7.D

8.B

Sayfa 174 - Göstermeye Bağlı Edebi Metinler

1- Geleneksel Türk Tiyatrosu
*Gölge Oyunu (Hacivat ile Karagöz)
*Orta Oyunu
*Meddah
*Köy Seyirlik

2-Modern Tiyatro
*Trajedi (acıklı)
*Komedi (gülünç)
*Dram (hem iyi hem kötü)

Sayfa 178
1. Kişiler ve Özellikleri

Hacivat : Bilgili, okumuş, aydın kesimi hitap eder.
Karagöz : Cahil ve okumamış kimseleri temsil eder.
Çelebi : Yardımsever
Tuzsu Deli Bekir : Ayyaş, kabadayı


2. Karagöz okumamış, Hacivat ise aydın zümreyi temsil eder.

3. Yanlış anlama üzerine kurulmuş.

4. Karşılıklı konuşmada ahenk ve komiklik sağlıyor.

5. -

6. Mizah öğesiyle halkı eğitmek, ders vermek.

1.Etkinlik
a) Anlamı netleştirir.
b) O anki duyguyu anlatıyor, hareket katıyor.


7.

Giriş : Hacivat, semai söyleyerek sahneye girer.Yar bana bir eğlence diyerek Karagöz'ü sahneye çağırır.
Muhavere : Hacivat ile Karagöz'ün karşılıklı konuşması vardır. Güldürü, yanlış anlamalar üzerine kuruludur.
Fasıl : Asıl bölümdür. Verilmek istenen mesaj, bu bölümde verilir.
Bitiş : Hata yapıldıysa diye seyirciden özür diliyorlar. Örneğin Karagöz'ün; "Sürçü lisan ettiysek affola" demesi.

Sayfa 180

9. İslam Uygarlığı Çevresinde Gelişen Türk Edebiyatı - Tablo

Olay Örgüsü : İhtiyar bir kadının tramvaya binmesi, parayı eksik vermesi fakat uzun yol gitmek istemesi, biletçiyle tartışması, biletçinin onu tramvaydan indirmek istemesi.
Kişiler : İhtiyar kadın, torunu, biletçi kondüktör.
Zaman : İhtiyar kadının tramvaya binmesi ve inmesi arasında geçen zaman.
Mekan : Tramvay



Sayfa 181

10. Günlük konuşma diline ait mahalli söyleyişler bulunuz.

11.

1) Oyunun akıcı olmasını sağlıyor.
2) Komik olmasını sağlıyor.
3) Gerçekçi olmasını sağlıyor.

12. Taklit yeteneği ve iyi bir gözlemci olmak.

16. Karagöz - Meddah [Benzerlikler ve Farklılıklar Tablosu]

Benzerlikler :

• İkisinde de eğlendirirken eğitme amacı vardır.
• İkisinde de taklit eden tek kişidir.
• İkisinde de yanlış anlama ve taklitlerle güldürü sağlanıyor.
• İkisinde de mahalli söyleyişler vardır.
• İkisi de göstermeye bağlı edebi metinlerdir.

Farklılıklar : Medday tek kişilik bir oyundur. Karagöz ise kuklalarla yapılan gölge oyunudur.

Sayfa 185
Pişekar : Hacivat , Kavuklu : Karagözdür, Zenne : Kadın kılığına giren erkek oyuncu.

19.

-Giriş : Pişekar sahneye gelerek oyunu tanıtır.

-Muhavere :
a) Arzbar : Kavuklu da sahneye gelir ve Pişekar ile söyleşmeye başlar.
b)Tekerleme : Olmayacak bir olay, hikaye anlatılır. Bu da tekerlemeyi oluşturur.


-Fasıl : Asıl olayın anlatıldığı bölümdür.


-Bitiş : Seyirciden hatalar için özür dilenir. Bir sonraki oyunun nerde olacağı söylenir.




Sayfa 187
27. Hareket ve taklitler güldürüyü sağlıyor.

4.Etklinlik :
a) Kimseyi kandırmayın ve herkese güvenmeyin.
b)Eğlence ön plandadır.
c)Profesyonel oyunculara gerek yoktur.

28. Doğaçlama bir oyundur.

Sayfa 189

Değerlendirme :
1.Modern tiyatroda senaryo (yazılı metin) vardır. Geleneksel tiyatro doğaçlamadır. Modern Tiyatro'da dekor zengindir. Geleneksel tiyatroda sınırlıdır.Modern Tiyatro, tiyatro sahnelerinde oynanır. Modern tiyatroda oyuncular eğitim alarak yetişiyorlar. Geleneksel tiyatroda ise usta-çırak ilişkisi ile yetişiyorlar.
2.D
3.Y
4.Y
5. Karagöz - Hacivat
6. Fasıl
7.D
8.E (Tuluat, doğaçlama demek)
9.B


Sayfa 190 - Öğretici Metinler

HAZIRLIK

Sade (Yalın) Nesir:

Halka hitap için yazılmış, dili ağır olmayan nesirdir. Yabancı sözcük ve tamlama sayısı azdır. Anlaşılması güç söz sanatları yapılmaz.

Masallar, efsaneler, menkıbeler, destanlar, dini ve tasavvufi konular, tarih ve gezi eserleri, o devre göre, sade bir dille yazılmaya çalışılmıştır.

Sade nesir örnekleri olarak aşağıdaki eserlerden söz edilebilir:

Seydi Ali Reis’in Mir’atü’l-Memalik adlı gezi yazısı ve Kitabü’l Muhit adlı coğrafya kitabı (16. yüzyıl)

Sehi Bey’in Heşt Behişt adlı şuara tezkiresi (16. yüzyıl)

Aşıkpaşazade’nin Tevarih-i Al-i Osman (Osmanlı Tarihi) adlı eseri (15. yüzyıl)

Mercimek Ahmed’in Kabusname tercümesi (15. yüzyıl)

Kul Mes’ut’un Kelile ve Dimme tercümesi (14. yüzyıl)

Evliya Çelebi Seyahatnamesi (17.yüzyıl)


Sanatkârâne (Süslü) Nesir:

Şiirdeki gösterişli mecazlar ve söz sanatlarıyla süslenmiş, secili nesirdir.

Sinan Paşa (15. yüzyıl) Tazarruname adlı eseriyle bu alanın ilk örneği verilmiştir.

Fuzuli’nin (16. yüzyıl) Şikâyetname’si Türkçe yazdığı diğer bazı mektupları Veysi ve Nergisi adlı yazarların (17.yüzyıl) eserleri sanatlı nesir örneğidir.


Sayfa 191
1. Metnin anlatım biçimi manzumdur.
2. a) Metinde Naili’nin edebi kişiliği hakkında bilgiler bulunmaktadır.
b) Metnin türü tezkiredir.(mesnevi nazım biçiminin yapı özellikleri vardır.)
c) Metnin yazılış amacı Naili hakkında bilgi vermektir.
ç) Metinde sanat edebiyat fatih iyapma kaygısı daha baskındır.Ölçülü, kafiyeli, Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamalarla dolu ağır bir dil kullanılmış, mesnevi nazım biçiminin yapı özellikleri kullanılmıştır.
d) Metnin ana düşüncesi Naili Çelebi Anadolu’da yetişmiş seçkin ve usta bir şairdir.
e) Metnin ifade biçimi sanatkaranedir.
3. Sehi Bey Tezkiresi’nden adlı metnin anlatım biçimi mensurdur. (düz yazı)
4. a) Metinde şairin hayatı,sanatı edebi kişiliği , kişilik özellikleriyle ilgili bilgiler bulunmaktadır.
b) Metnin türü tezkiredir.
c) Metnin yazılış amacı Necati hakkında bilgi vermektir.
Ç) Metinde öğretme kaygısı baskındır.Buna göre metin sadedir.
d) Metnin ana düşüncesi Necati renkli, usta maarif bir şairdir.

SAYFA 192
5. Sehi Bey Tezkiresi halkı bilgilendirmek için, yalın, sanatsız bir dille yazıldığı için sadedir.

Şairin asıl adı : İsa
Doğduğu veya yaşadığı yer : Edirne
Ailesi ve soyu ile ilgili bilgiler : Metinde bununla ilgili bilgi yok.
Mesleği : Nişancı
Kişilik yapısı : Uyanık tabiatlı
Zihni özellikleri : Zihni kuvvetli (zeki)
Edebi kişiliği ve üslubu : Fasih (açık ve düzgün) kudretli, sözleri renkli söylemekte usta bir şairdir. Şiiri o derece latif ve temiz, sözü o kadar nazif ve yakıcıdır ki şiirinin ve sözünün letafetini son hadde ulaştırmıştır.
Eserleri ile ilgili bilgiler Şiirleri renkli,nazmı açık bir sihir, gazelleri iyi, ata sözleri ve deyimleri kullanmada başarılı, hoşlanılan aşıkane gazelleri çok beğenilmiş matlalarına son yok, kasideleri muhayyel, kıtaları inci saçan divanı halkın dilinde dolaşan maarifle dolu kimsedir.

7. EDEBİYAT TARİHİNİN İNCELEDİĞİ KONULAR : (edebiyat tarihinin kapsamı da denebilir)

• Edebi dönemler
• Şair ve yazarların hayatları
• Şair ve yazarların edebi kişiliği
• Sanatçıların(şair ve yazar) eserleri
• Edebi dönemlerin belirleyici özellikleri
• Edebiyatı etkileyen tarihi olaylar
• dönemin siyasi özellikleri
• dönemin sosyal özellikleri
• edebi türlerin gelişimi

Tezkirelerin Kapsamı
-Şairlerin Edebi yönü
-Şairlerin hayatından önemli kesitler
-Şairlerin hayatı
-Şairlerin ilmi yönü
--Dönemin sanat anlayışı
-Eserlerden örnekler

Tezkireler aslında bir yönüyle anlattıkları dönemin Edebiyat tarihini ifade eder. Çünkü her ne kadar edebiyat tarihi Tezkirelere göre olaylar ve durumlara daha geniş pencereden baksa da tezkirelerle kapsam bakımından benzerlik göstermektedir.Edebiyat tarihi de tezkireler gibi dönemin sanat anlayışını sosyal ve siyasi yönlerini edebi türlerin gelişimi sanatçıların hayatı ve edebi yönünü ele alır.

8) Metinde şairle ilgili yargılar özneldir.
9) Öğretici metinlerin anlatım biçimleri
Manzum ............. mensur

SAYFA 193
10.”Selimname”den adlı metnin anlatım biçimi mensurdur.
11.
a) Metinde tarihle ilgili bilgiler bulunmaktadır.Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Seferi anlatılmaktadır.
b) Metin tarihi bir metindir.
c) Metnin yazılış amacı Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Seferi hakkında bilgi vermektir.
Ç) Metinde öğretme kaygısı daha baskındır.Bu duruma göre metin sade bir metindir.
d) Metnin ana düşüncesi Yavuz Sultan Selim’in Safevi Şah İsmail’i Çaldıran’da mağlup etmesidir.
12. Metin sade bir metindir.

SAYFA 194
13. Metnin anlatım biçimi mensurdur.
14.
a) Tuna Nehri ile bilgiler yer almaktadır.(coğrafya)
b) Metnin türü seyahatnamedir.(gezi yazısı)
c) Metnin yazılış amacı Evliya Çelebi’nin Tuna’yla ilgili gözlem ve izlenimlerini aktarmaktır.
ç) Metinde öğretme kaygısı baskındır.Metin sade nesirdir.
d) Metnin ana düşüncesi Tuna Nehridir.
16.Metinden Evliya Çelebi’ nin iyi bir gözlemci, yer yer abartıya kaçan anlatımı olan bir gezgin olduğu sonucu çıkarılabilir.


SAYFA 195
17) Şikayetnameden alınan metnin anlatım biçimi mensurdur.
18a) Metinde devrin bürokrasisi, rüşvetçilik ve yozlaşan kurumlarla ilgili bilgiler yer almaktadır.
b) Metnin türü mektuptur.
c) Fuzuli'nin Kanuni Sultan Süleyman tarafından bağlanan günlük 9 akçe aylığı alamaması üzerine nişancı Celalzade Çelebi'ye yazdığı mektuptur.
ç) Sanat yapma kaygısı baskındır.Şikayetname süslü nesir örneğidir, sanatkaranedir.
d) Metnin ana düşüncesi devrin bazı kurumlarının yozlaştığı,yolsuzluğun ve rüşvetin yaygınlaştığıdır.

SAYFA 196
19) Metin sanatlı, fakat doğal ve akıcı bir üslupla yazılmıştır. Metinde “çin-i ebrudur / budur, gelmez/ olmaz, vebâldür/ olmaz, işitmişüz/ etmişüz” gibi çok sayıda seci kullanılmıştır.Metnin dili Fuzuli’nin manzum eserlerinden daha sadedir. Metin döneminin dil anlayışına paralel dil özelliklerine sahiptir.Şikayetname sanatkarane bir metindir.

23. Sade (Yalın) Nesir:
Halka hitap için yazılmış, dili ağır olmayan nesirdir. Yabancı sözcük ve tamlama sayısı azdır. Anlaşılması güç söz sanatları yapılmaz.
Masallar, efsaneler, menkıbeler, edebi destanlar, dini ve tasavvufi konular, tarih ve gezi eserleri, o devre göre, sade bir dille yazılmaya çalışılmıştır. Süslü nesir ise Hüner ve marifet göstermek amacıyla yazılmış, Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalarla yüklü, "seci"lerin kullanıldığı, söz ve anlam sanatlarıyla dolu, bağlaçlarla uzayıp giden cümlelerle örülmüş, güç anlaşılır bir nesirdir.
24. Metin anlatım biçimi mensurdur.
25.
a) Metinde coğrafya alanıyla ilgili bilgiler yer almaktadır.(Limni Adasının coğrafi ve tarihi özellikleri)
b) Kitab-ı Bahriye denizcilik ve coğrafyayla ilgili bir kitaptır.
c) Limni Adasıyla ilgili bilgi vermek.
Ç) Metinde öğretme kaygısı baskındır.Sadedir.
D) Metnin ana düşüncesi Limni Adasıdır.

SAYFA 197
26)”Kitab-ı Bahriye”den a lınan metin sade nesir örneğidir
27. Metnin anlatım biçimi mensurdur.
28a) Metinde dil bilimi ile ilgili bilgiler bulunmaktadır.
b) Metin dilbilimiyle ilgili ilmi bir metindir.
c) Kinaye hakkında bilgi vermektir.
Ç) Öğretme kaygısı baskındır.Sadedir
29) Sadedir.

SAYFA 198
30.mensurdur.
31a) Tıp alanıyla ilgili
b) Tıbbi bir metindir.
c) Kemik kırık ve çıkıklıklarıyla ilgili bilgi vermek
ç) Öğretme kaygısı
32) Sadedir.
35) Mensur
36a) Din alanında
b) dini bir metindir.
c) Metnin yazılış amacı birtakım dini sorulara cevap vermek ve dini konularda halkı aydınlatmaktır.
Ç) Öğretme kaygısı
d) Sadedir.

SAYFA 200




3. Masallar, efsaneler, menkıbeler, destanlar, dini ve tasavvufi konular, tarih ve gezi eserleri, o devre göre, sade edebiyat fatihi bir dille yazılmaya çalışılmıştır.Süslü nesir daha çok edebi türlerde kullanılmıştır.

SAYFA 201
DEĞERLENDİRME
1) BKNZ.HAZIRLIK ÇALIŞMASI
2) (Y)
3) (D)
4) (Y)
5) İlmi eserler
6) Evliya Çelebi
7) (b) Şikayet-name
8) (A) tezkire
9) (A)
10) (E)


SAYFA 202

3.ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRMESİ

1) Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı Genel Özellikleri

a) Türk edebiyatı bu yüzyıllarda bir geçiş dönemi yaşar. Bir yandan, eski edebiyat anlayışı sürdürülürken, öbür yandan yeni medeniyetin edebiyat anlayışına uygun eserler verilir.
b) Dilde Arapça ve Farsça kelimeler görülür.
c) Uygur alfabesi yanında, Arap alfabesi de kullanılır.
d) Şiirlerde, hem millî nazım birimi olan dörtlük, hem de yeni şiirin nazım birimi olan beyit kullanılmıştır.
e) Hece vezni ile birlikte aruz veznine yer verilmiştir.

2) (D)
3) (D)
4) (Y)
5) ARAP VE FARS
6) KAŞGARLI MAHMUT , DİVANÜ LÜGATİ’T TÜRK
7) YESEVİ, TASAVVUF , YUNUS EMRE
8) (E)
9) (E)
10) (E)
11) (D)
12) (D)
13) C
14) E
15) B
16) C
17) E
18) B
19) D
20) C
21) D


Devamı Eklenecek! Sayfa uyuşmazlığı ve benzer sorunlarla karşılarşırsanız aşağı yorum olarak bildirmeniz yeterli.İyi Çalışmalar.. blogkafem.blogspot.com

Sayın blogkafem severleri Lütfen Okuyun!
Arkadaşlar ödevler konusunda çok aceleci davranıyorsunuz, biz de farkındayız her okul faklı farklı gidiyor ama bizi de anlamanızı istiyoruz bu ödevler kolay eklenmiyor sonuçta..Çünkü 9'dan 12.sınıfa kadarki sınıfların tüm Edebiyat ve Dil Anlatım cevaplarına yetişmem zor oluyor.Aceleyle atladığımız sayfalarda oluyor bazen ama lütfen anlayışlı olun.Olmayan sayfalarıda kendiniz yapmayı deneyin ve sizde okulda yapmış olduğunuz sayfaları bizimle paylaşırsanız ayrıca bize de destek olmuş olursunuz.Çünkü bende insanım ve işlerim güçlerim arasında zor yetişiyorum sizden anlayış bekliyorum..[blogkafem.blogspot.com]

Ayrıca sözüm emek hırsızlarına!
Bazı şahsiyetler sitemizde bizim saatlerce emek harcayıp derlediğimiz ödevleri kendi web sitelerinde yayınlıyor yada bunları dosya halinde yaymaya çalışıyor onlara burdan sesleniyorum arkadaşım lütfen emeğe saygın olsun! Çalıp çırpmayla sırtmızdan geçinmeye çalışan parazitlere karşı blogkafem.blogspot.com olarak blogkafem severlere önerim onlara inanmamaları çünkü internette bu ödevleri bizden başka veren site yok emin olun ki o haysiyetsiz şerefsizler de bizden alıyorlar!

..Ve ayrıca blogkafem'den ödev yapanlara son sözüm!
Lütfen bu ödevleri başka yerlerde aramayın çünkü bizden daha iyisini yapan web sitesi yok diğerleri de zaten bizden çalıyor.Vakit oldukça ödevleri eklemeye çalışıyorum sizden de sabır bekliyorum ve beni anlayışla karşılayacağınızı umuyorum..

Biz daha iyisini yapana kadar en iyisi bu!

Herkese iyi çalışmalar dilerim!!

Teşekkür : Ödevlere katlıkarından dolayı edebiyatfatihi.blogspot.com'a teşekkür ederiz..